નિવૃત્તિ માર્ગમાં ત્યાગી ખાટ્યા ને ભગવાન રાખવામાં ગૃહસ્થ ખાટ્યા. તે શું જે, ત્યાગીને બેઠાં બેઠાં જમવાનું મળે, પદાર્થ મળે ને કાંઈ કરવું ન પડે; ને ગૃહસ્થને પ્રગટ ભગવાનનું સ્વરૂપ જેમ છે તેમ સમજાણું તેથી ગૃહસ્થ ભગવાન રાખવામાં ખાટ્યા છે.^૧

In the path of nivrutti, the renunciants benefited, and in keeping God, the gruhasthas benefited. How so? The renunciants get food and items without effort and they do not have to endeavor. On the other hand, the gruhasthas have understood the form of God thoroughly, so they benefited in keeping God.¹

Nivṛutti mārgmā tyāgī khāṭyā ne Bhagwān rākhavāmā gṛuhasth khāṭyā. Te shu je, tyāgīne beṭhā beṭhā jamavānu maḷe, padārth maḷe ne kāī karavu na paḍe; ne gṛuhasthne pragaṭ Bhagwānnu swarūp jem chhe tem samajāṇu tethī gṛuhasth Bhagwān rākhavāmā khāṭyā chhe.

ગોપાળાનંદ સ્વામીને ધોળાં પહેરાવવા માટે ઓલ્યા દેશના બધા ને આ દેશના ત્રીજા ભાગના વરતાલમાં ભેળા થયા તે વાતની અમને ખબર પડી. પછી અમને થયું જે, “ગોપાળાનંદ સ્વામી કોચવાશે ને મહારાજ તેમને તેડી જશે તો રાંકનાં હાંડલાં ફૂટી જશે.”^૧ પછી અમે વરતાલ ગયા ને ઉતારો કર્યા મોર એમ ને એમ પાધરા રઘુવીરજી મહારાજ પાસે ગયા ને કહ્યું જે, “આ વાતનું કેમ છે?” ત્યારે રઘુવીરજી મહારાજ કહે જે, “એમાં મારું કાંઈ ચાલે એમ નથી. નિત્યાનંદ સ્વામીને પૂછો.” પછી અમે નિત્યાનંદ સ્વામી પાસે ગયા ને કહ્યું જે, “મોટા સાધુનું અપમાન થાય તે ઠીક નહીં, અને ઠપકો દેવો હોય તો આપણે દઈએ.” પછી નિત્યાનંદ સ્વામીએ પવિત્રાનંદ સ્વામીને પૂછ્યું જે, “પવિત્રાનંદ! આ ગુણાતીતાનંદ સ્વામી શું કહે છે?” ત્યારે પવિત્રાનંદ સ્વામી બોલ્યા જે, “ઠીક કહે છે, કારણ કે ઓલ્યા દેશના સમોવડિયા તે આપણા દેશમાં આવીને આપણી મારફત ગોપાળ સ્વામીનું અપમાન કરાવીને ચાલ્યા જાય તે તો આપણું હીણું કહેવાય.” ત્યારે નિત્યાનંદ સ્વામી બોલ્યા જે, “હું તો કાંઈ નહીં બોલું ને હું સભામાં આવીને હાથમાં માળા લઈને બેસીશ એટલે કોઈ બોલાવશે નહીં; કેમ જે, માળા ફેરવતાં હું બોલતો નથી એમ સૌ જાણે છે. પણ ભગવદાનંદ બહુ ફડફડ્યો છે તેને સમજાવો.” પછી અમે ભગવદાનંદ સ્વામી પાસે ગયા. ત્યારે તેણે આસન નાખી આપ્યું તે અમે ફગાવી દીધું. ત્યારે કહે, “સ્વામી! આવડો કોપ શું?” ત્યારે કહ્યું જે, “મોટાનું અપમાન કરવા આ ઠાઠ રચીને બેઠો છું, તે આંહીં તું મોટો છું પણ અક્ષરધામમાં હું મોટો છું. માટે જો આંહીં કાંઈ ઉન્મત્તાઈ કરીશ તો અક્ષરધામમાં તડકે ઊભો રાખીશ.” ત્યારે ભગવદાનંદ સ્વામી કહે, “સ્વામી! અક્ષરધામમાં તડકો નથી તે?” ત્યારે અમે કહ્યું જે, “ભગવાન અન્યથાકર્તું છે, તે તારા સારુ નવીન કરીશ.” પછી તો તે કહે જે, “હું નહીં બોલું.” પછી અમે ઉતારે ગયા ને બીજે દિવસે સવારમાં સભા ભરાણી ને નિત્યાનંદ સ્વામી માળા લઈને ફેરવવા મંડ્યા ત્યારે સર્વેએ જાણ્યું જે, હવે નિત્યાનંદ સ્વામી કાંઈ નહીં બોલે. એટલે મંજુકેશાનંદ સ્વામીએ પ્રશ્ન કર્યો જે, “ધર્મદેવને પુત્ર કેટલા?” ત્યાં તો હું પણ ગયો ને પૂછ્યું જે, “શું પ્રસંગ ચાલે છે?” ત્યારે કહે જે, “ધર્મદેવના પુત્ર કેટલા?” ત્યારે અમે કહ્યું જે, “ધર્મદેવના ત્રણ પુત્ર છે એ કોણ નથી જાણતું?” પછી તો અમે વાતું કરવા માંડી જે, “ધર્મામૃતના કરનારા બેઠા છે ત્યાં જ ધર્મામૃત લોપાય છે ને મંડળ દીઠ પટારા થઈ ગયા છે, માટે આજ બેય આચાર્ય ભેળા થયા છો તે ધર્મામૃત પળે તેમ કરો અને કાલે સવારે સૌના પટારા જોવા છે અને જેને ધર્મામૃત પાળવાં હોય તે રહેજો ને બીજા ચાલવા માંડજો.” પછી તો રાત્ય બધી આઘુંપાછું કરવામાં કોઈ ઊંઘ્યા નહીં ને સવારમાં ભજનાનંદ સ્વામીનો પટારો તપાસ્યો તો તેમાં કાંઈ નીકળ્યું નહીં. ત્યારે એક સાધુએ કહ્યું જે, “સ્વામી! આ ભજનાનંદ સ્વામીના પટારામાંથી તો કાંઈ નીકળ્યું નહીં.” ત્યારે અમે કહ્યું જે, “શું નીકળે તારું કપાળ? જ્યારે કાંઈ ન હોય ત્યારે બે પટારાનું શું કામ હોય! અને સત્સંગમાંથી વૈદું કરીને અધમણ સોનું ભેળું કર્યું હતું, તે સત્સંગના કામમાં આવ્યું નથી ને કુસંગીના ઘરમાં રહ્યું.” પછી સભા થઈ ત્યારે ઓલ્યા દેશના સર્વેને અમે કહ્યું જે, “આપણે મળ્યા નથી તે લ્યો મળીએ.” પછી સૌ મળ્યા ને ચાલી નીકળ્યા. એમ સદ્‍ગુરુનો ટંટો ટાળ્યો.

I heard that people from the other diocese (Amdavad) and a third from this diocese (Vartal) gathered in Vartal to make Gopalanand Swami wear white robes. Then, I thought, “Gopalanand Swami will be hurt so Maharaj will take him to Akshardham, and the poor people’s clay pots will break.”¹ Then, I went to Vartal. Before settling in my accommodations, I went straight to Raghuvirji Maharaj and asked, “What is behind this talk?” Raghuvirji Maharaj replied, “Nothing of what I say goes. Ask Nityanand Swami.”

Then, I went to Nityanand Swami and said, “It is not proper for a senior sadhu to be being insulted. If he needs to be scolded, we will do it.” Nityanand Swami asked Pavitranand Swami, “Pavitranand! What is Gunatitanand Swami saying?” So, Pavitranand Swami said, “He is correct. It would make us look bad if those from the other diocese (Amdavad) come here to our diocese and insult Gopalanand Swami and leave.” Nityanand Swami said, “I will not say anything. I will come to the assembly and start doing the mālā so no one will ask me anything, because everyone knows I do not speak when doing the mālā. However, Bhagwadanand is incited so ask him.”

Then, I went to Bhagwadanand Swami and he placed an āsan for me to sit. I flung the āsan away. He said, “Why such rage?” I said, “You have plotted to insult a senior sadhu. You may be great here, but in Akshardham, I am great. So, if you do anything wrong here, I will make you stand in the scorching heat.” Bhagwadanand Swami said, “Swami, there is no scorching heat in Akshardham.” I said, “God has the powers of anyathākartum, so I will create it for you.” Then, he said, “I will not say a word.”

Then, I went to my accommodation and the assembly took place the next day. Nityanand Swami sat while turning the mālā and everyone knew he would not speak. So, Manjukeshanand Swami asked, “How many sons does Dharmadev have?” I arrived at the assembly and asked what is happening. The question was raised again, “How many sons does Dharmadev have?” I said, “Who does not know that Dharmadev has three sons?” Then, I started to speak, “The one who wrote the Dharmamrut (Nityanand Swami) is sitting here and yet it is being transgressed in his presence. And each group of sadhus now possesses one chest. Therefore, since both the āchāryas are together, do what is necessary so that everyone follows the Dharmamrut. Tomorrow, we want to examine everyone’s chests. Whoever wants to follow the Dharmamrut should stay and others should leave.”

Then, the whole night passed in trying to hide the contents of their chests and no one slept. In the morning, Bhajananand Swami’s chest was examined but nothing was found inside. One sadhu said, “Swami, nothing was found in Bhajananand Swami’s chest.” I said, “What would be found? If he really did not have anything, what is the point of keeping a chest? He practiced medicine in Satsang and collected 10 kilograms of gold. That gold did not come into use for satsang, and now it is hidden in a kusangi’s house.” Then, the assembly took place and I said to the people of Amdavad, “We have not embraced, so let us embrace.” I embraced them all and left. In this way, I ended the dispute of the sadgurus.

Gopāḷānand Swāmīne dhoḷā paherāvavā māṭe olyā deshnā badhā ne ā deshnā trījā bhāgnā Vartālmā bheḷā thayā te vātnī amane khabar paḍī. Pachhī amane thayu je, “Gopāḷānand Swāmī kochavāshe ne Mahārāj temane teḍī jashe to rānknā hānḍalā fūṭī jashe.”¹ Pachhī ame Vartāl gayā ne utāro karyā mor em ne em pādharā Raghuvīrjī Mahārāj pāse gayā ne kahyu je, “Ā vātnu kem chhe?” Tyāre Raghuvīrjī Mahārāj kahe je, “Emā māru kāī chāle em nathī. Nityānand Swāmīne pūchho.” Pachhī ame Nityānand Swāmī pāse gayā ne kahyu je, “Moṭā sādhunu apmān thāy te ṭhīk nahī, ane ṭhapako devo hoy to āpaṇe daīe.” Pachhī Nityānand Swāmīe Pavitrānand Swāmīne pūchhyu je, “Pavitrānand! Ā Guṇātītānand Swāmī shu kahe chhe?” Tyāre Pavitrānand Swāmī bolyā je, “Ṭhīk kahe chhe, kāraṇ ke olyā deshnā samovaḍiyā te āpaṇā deshmā āvīne āpaṇī mārfat Gopāḷ Swāmīnu apmān karāvīne chālyā jāy te to āpaṇu hīṇu kahevāy.” Tyāre Nityānand Swāmī bolyā je, “Hu to kāī nahī bolu ne hu sabhāmā āvīne hāthmā māḷā laīne besīsh eṭale koī bolāvshe nahī; kem je, māḷā feravtā hu bolato nathī em sau jāṇe chhe. Paṇ Bhagwadānand bahu faḍfaḍyo chhe tene samajāvo.” Pachhī ame Bhagwadānand Swāmī pāse gayā. Tyāre teṇe āsan nākhī āpyu te ame fagāvī dīdhu. Tyāre kahe, “Swāmī! Āvaḍo kop shu?” Tyāre kahyu je, “Moṭānu apmān karavā ā ṭhāṭh rachīne beṭho chhu, te āhī tu moṭo chhu paṇ Akṣhardhāmmā hu moṭo chhu. Māṭe jo āhī kāī unmattāī karīsh to Akṣhardhāmmā taḍake ūbho rākhīsh.” Tyāre Bhagwadānand Swāmī kahe, “Swāmī! Akṣhardhāmmā taḍako nathī te?” Tyāre ame kahyu je, “Bhagwān anyathākartum chhe, te tārā sāru navīn karīsh.” Pachhī to te kahe je, “Hu nahī bolu.” Pachhī ame utāre gayā ne bīje divase savārmā sabhā bharāṇī ne Nityānand Swāmī māḷā laīne feravavā manḍyā tyāre sarvee jāṇyu je, have Nityānand Swāmī kāī nahī bole. Eṭale Manjukeshānand Swāmīe prashna karyo je, “Dharmadevne putra keṭalā?” Tyā to hu paṇ gayo ne pūchhyu je, “Shu prasang chāle chhe?” Tyāre kahe je, “Dharmadevnā putra keṭalā?” Tyāre ame kahyu je, “Dharmadevnā traṇ putra chhe e koṇ nathī jāṇatu?” Pachhī to ame vātu karavā mānḍī je, “Dharmāmṛutnā karanārā beṭhā chhe tyā ja Dharmāmṛut lopāy chhe ne manḍaḷ dīṭh paṭārā thaī gayā chhe, māṭe āj bey āchārya bheḷā thayā chho te Dharmāmṛut paḷe tem karo ane kāle savāre saunā paṭārā jovā chhe ane jene Dharmāmṛut pāḷavā hoy te rahejo ne bījā chālavā mānḍajo.” Pachhī to rātya badhī āghu-pāchhu karavāmā koī ūnghyā nahī ne savārmā Bhajanānand Swāmīno paṭāro tapāsyo to temā kāī nīkaḷyu nahī. Tyāre ek sādhue kahyu je, “Swāmī! Ā Bhajanānand Swāmīnā paṭārāmāthī to kāī nīkaḷyu nahī.” Tyāre ame kahyu je, “Shu nīkaḷe tāru kapāḷ? Jyāre kāī na hoy tyāre be paṭārānu shu kām hoy! Ane satsangmāthī vaidu karīne adhmaṇ sonu bheḷu karyu hatu, te satsangnā kāmmā āvyu nathī ne kusangīnā gharmā rahyu.” Pachhī sabhā thaī tyāre olyā deshnā sarvene ame kahyu je, “Āpaṇe maḷyā nathī te lyo maḷīe.” Pachhī sau maḷyā ne chālī nīkaḷyā. Em sadguruno ṭanṭo ṭāḷyo.

શ્રીજી પધાર્યા સ્વધામમાં રે મેલી પોતાના મળેલ;

તે પણ તનને ત્યાગશે રે ત્યારે રખે પડતી જો ભેળ.^૧

આ કીર્તન આખું બોલીને કહે જે, “હવે તો બહુધા દા’ડે દા’ડે આમ થવાનું છે, હવે તો દેશકાળ ઊતરતા આવશે.”

Shrījī padhāryā swadhāmmā re melī potānā maḷel;

Te paṇ tanne tyāgshe re tyāre rakhe paḍatī jo bheḷ.¹

Singing this kirtan fully, Swami said, “From henceforth, this is what will happen day by day, and unfavorable circumstances will arrive.”

Shrījī padhāryā swadhāmmā re melī potānā maḷel;
Te paṇ tanne tyāgshe re tyāre rakhe paḍatī jo bheḷ.¹
Ā kīrtan ākhu bolīne kahe je, “Have to bahudhā dā’ḍe dā’ḍe ām thavānu chhe, have to desh-kāḷ ūtartā āvashe.”

રાત્રિએ વાત કરી જે, “વહેવાર બહુ વધી ગયો તેણે અંતર ઉઝરડાઈ જાય છે. જેમ ટોપરું ખમણીએ કરીને ઉઝરડાય છે તેમાં ટોપરાનો આકાર રહેતો નથી, તેમ ઉઝરડાઈ જાય છે. વળી, વહેવાર છે તો નિર્ગુણ એમ પણ થઈ જાય છે, ને જ્ઞાન તો એક આનો થાય છે ને પંદર આના વહેવાર થાય છે; પણ નિરંતર વાતું થાય તો આંહીં રહ્યા અક્ષરધામ મૂર્તિમાન દેખાય ને સુખ આવે. પણ આ વાત બોલાય એવી નથી, આ તો રાત છે તે બોલી ગયા. માટે કરવાનું તો સારા મોટા એકાંતિક સાધુનો સંગ જ છે.”^૧

At night, Swami spoke, “The heart of one whose social duties increases significantly becomes shredded. Just as a coconut is shredded with a grate, similarly, one’s heart becomes shredded. At times, it may appear as though social duties are nirgun. And only a sixteenth portion of time is spent on acquiring gnān while fifteen portions of sixteen is spent on social duties. But only when one listens to talks continuously will one see Akshardham from here and experience bliss. But we cannot speak in this way openly. Because it is nighttime, I have spoken. So, what needs to be done is the association of a great Ekantik Sadhu.”¹

Rātrie vāt karī je, “Vahevār bahu vadhī gayo teṇe antar uzarḍāī jāy chhe. Jem ṭoparu khamaṇīe karīne uzarḍāy chhe temā ṭoparāno ākār raheto nathī, tem uzarḍāī jāy chhe. Vaḷī, vahevār chhe to nirguṇ em paṇ thaī jāy chhe, ne gnān to ek āno thāy chhe ne pandar ānā vahevār thāy chhe; paṇ nirantar vātu thāy to āhī rahyā Akṣhardhām mūrtimān dekhāy ne sukh āve. Paṇ ā vāt bolāy evī nathī, ā to rāt chhe te bolī gayā. Māṭe karavānu to sārā Moṭā Ekāntik Sādhuno sang ja chhe.”

આ લીધું ને આ લેવું છે, આ દીધું ને આ દેવું છે, આ કર્યું ને આ કરવું છે, આ ખાધું ને આ ખાવું છે, આ જોયું ને આ જોવું છે, એ આદિક અનેક વાતું ખૂટે તેમ નથી. માટે એમાંથી નિવૃત્તિ પામીને પરમેશ્વરને ભજી લેવા.

I purchased this and I want to purchased that. I gave this and I want to give that; I did this and I want to do that; I saw this and I want to see that – all these and other talks are not likely to be exhausted. So, turn back from them and worship Parameshwar (God).

Ā līdhu ne ā levu chhe, ā dīdhu ne ā devu chhe, ā karyu ne ā karavu chhe, ā khādhu ne ā khāvu chhe, ā joyu ne ā jovu chhe, e ādik anek vātu khūṭe tem nathī. Māṭe emāthī nivṛutti pāmīne Parmeshvarne bhajī levā.

“ઉત્તમ પુરુષ સેવ્યા હોય પછી તેને બીજાની વાતે એવું સુખ ન આવે, તેને કેમ કરવું?” ત્યારે સ્વામી કહે, “એવાની વાત સાંભળી હોય તેને ધારે, વિચારે ને બાકી બીજાથી પણ ઘટે એટલું ગ્રહણ કરે એમ કરીને ગુજરાન કરે. બાકી મોટા તેનું પોષણ કરે.”

One who has served the great Sadhu does not experience the same happiness when he listens to the talks of others. What should he do? Then Swami said, “One who has heard talks from such a Sadhu should remember them and think deeply about them and also accept whatever is appropriate from others, too. In this way, pass life. Additionally, the great will nourish him.”

“Uttam puruṣh sevyā hoy pachhī tene bījānī vāte evu sukh na āve, tene kem karavu?” Tyāre Swāmī kahe, “Evānī vāt sāmbhaḷī hoy tene dhāre, vichāre ne bākī bījāthī paṇ ghaṭe eṭalu grahaṇ kare em karīne gujarān kare. Bākī Moṭā tenu poṣhaṇ kare.”

બીજે સર્વ ઠેકાણે માયાનો કજિયો છે, પણ અક્ષરધામ ને આંહીં મોટા એકાંતિકમાં માયા નથી, બાકી સર્વે ઠેકાણે માયા છે.^૧

ઇતિ શ્રી સહજાનંદ સ્વામીના શિષ્ય શ્રી ગુણાતીતાનંદ સ્વામીની વાતોમાં ભગવાનનો મહિમા અને કૃતાર્થપણું મુખ્યપણે કહ્યું એ નામે પાંચમું પ્રકરણ સમાપ્ત.

There is the nuisance of māyā everywhere except in Akshardham. And here (on earth), there is no māyā in the great God-realized Sadhu. Otherwise, there is māyā everywhere.

Bīje sarva ṭhekāṇe māyāno kajiyo chhe, paṇ Akṣhardhām ne āhī Moṭā Ekāntikmā māyā nathī, bākī sarve ṭhekāṇe māyā chhe.¹

Iti Shrī Sahajānand Swāmīnā shiṣhya Shrī Guṇātītānand Swāmīnī vātomā Bhagwānno mahimā ane kṛutārthpaṇu mukhyapaṇe kahyu e nāme Pāchmu Prakaraṇ samāpt.