વ્યવહાર માર્ગ તો કાંઈ કઠણ જ નથી, એ તો સૌને આવડે, પણ જ્ઞાન માર્ગ સમજવો ને એ માર્ગે ચાલવું, એ જ કઠણ છે ને કરવાનું પણ એ જ છે.

The worldly path is not difficult. Anybody can master it. But to understand and tread the path of spiritual wisdom is indeed difficult. And that, in fact, is the only thing to be done.

Vyavahār mārg to kāī kaṭhaṇ ja nathī, e to saune āvaḍe, paṇ gnān mārg samajavo ne e mārge chālavu, e ja kaṭhaṇ chhe ne karavānu paṇ e ja chhe.

કપાળમાં ચાંદલો કરીને દર્પણમાં જુએ ત્યારે સામો દેખાય, તેમ જેટલું આજ સમજાય તેટલું દેહ મૂક્યા પછી કામમાં આવશે.

When one applies a chāndlo to the forehead and looks in the mirror, it can be seen. Similarly, whatever one understands now will be useful after shedding this body.

Kapāḷmā chāndalo karīne darpaṇmā jue tyāre sāmo dekhāy, tem jeṭalu āj samajāy teṭalu deh mūkyā pachhī kāmmā āvashe.

ઉત્તમ તો શાસ્ત્રમાંથી સમજી લે, ને મધ્યમ તો સાધુ થકી વાતે કરીને સમજે ને કનિષ્ઠ તો કાળે કરીને સમજે; અને મુક્ત, મુમુક્ષુ ને વિષયી એ ત્રણને ક્રિયા વિષે ભેદ છે. ને કોઈક ક્રિયા કરવામાં પોતાને મૂંઝવણ થાય તો કહેવું જે, “મુને કાંઈ બીજું બતાવો,” પણ મૂંઝાવું નહિ.

The best devotee understands by reading or listening to the scriptures. The mediocre understands through the talks of the Sadhu. And the lowest understands with the passage of time. Also, there is a difference in the actions of a liberated soul, a spiritual aspirant and a worldly person. So, if one encounters depression while doing some work then one should say, “Give me something else to do.” But one should not get depressed.

Uttam to shāstramāthī samajī le, ne madhyam to Sādhu thakī vāte karīne samaje ne kaniṣhṭh to kāḷe karīne samaje; ane mukta, mumukṣhu ne viṣhayī e traṇne kriyā viṣhe bhed chhe. Ne koīk kriyā karavāmā potāne mūnzavaṇ thāy to kahevu je, “Mune kāī bīju batāvo,” paṇ mūnzāvu nahi.

આ જીવને મુઆ સુધી પણ આ લોકના મનસૂબા છે, પણ તે મૂકવા ને પરલોકના કરવા. ને આત્મા ને પરમાત્મા એ બે વાત મુખ્ય રાખવી, એમ મહારાજનો મત છે. પણ એ વાતની પુષ્ટિના શબ્દ બહુ થોડા આવે ને ત્યાગના, ભક્તિના અને ધર્મના એ આદિકના હજાર શબ્દ આવે, તેથી પણ એ માર્ગે ચલાતું નથી. પણ સિદ્ધાંત તો એ જ કરવાનું મહારાજ કહે છે.

This jiva makes wishes of this world till death. One should let go of these and make wishes of the world beyond (Akshardham). One should keep ātmā and Paramatma predominant - this is Maharaj’s principle. However, words that motivate this goal are few, whereas one hears thousands of words of renunciation, bhakti, dharma, etc. Therefore, we cannot walk that path. But Maharaj says the principle is to do just that.

Ā jīvne muā sudhī paṇ ā loknā manasūbā chhe, paṇ te mūkavā ne parloknā karavā. Ne ātmā ne Paramātmā e be vāt mukhya rākhavī, em Mahārājno mat chhe. Paṇ e vātnī puṣhṭinā shabda bahu thoḍā āve ne tyāgnā, bhaktinā ane dharmanā e ādiknā hajār shabda āve, tethī paṇ e mārge chalātu nathī. Paṇ siddhānt to e ja karavānu Mahārāj kahe chhe.

ચોખ્ખું જ્ઞાન થવાનું કહ્યું જે, “બે-ચાર-પાંચ જણ એક રુચિવાળા બે-ચાર-પાંચ વરસ સુધી એકાંત સ્થળમાં નિરંતર ગોષ્ઠિ કરે તો આત્મા-પરમાત્માનું જ્ઞાન થાય.”

To gain true spiritual wisdom, Swami advised, “If two, four or five people with the same motive (to attain true spiritual wisdom) stay two, four or five years in isolation and continually engage in discussion, then knowledge of ātmā and Paramātmā is acquired.”

Chokhkhu gnān thavānu kahyu je, “Be-chār-pānch jaṇ ek ruchivāḷā be-chār-pānch varas sudhī ekānt sthaḷmā nirantar goṣhṭhi kare to ātmā-Paramātmānu gnān thāy.”

કુરૂપવાન સ્ત્રીમાં મન તણાય નહીં ને રૂપવાન સ્ત્રીમાં મન તણાય છે, એવો જીવનો સ્વભાવ છે ને માલ તો એ બેયમાં એક જ છે, પણ તેમાં સ્વરૂપવાન સ્ત્રી જેવી બંધનકારી છે તેવી કુરૂપવાન સ્ત્રી બંધનકારી નથી. તેમ જ સારું ઘોડું તેમાં દુઃખ છે એવું ઊતરતામાં નથી, કેમ જે, પડીએ તો થોડું વાગે ને બાજરો ખડ પણ થોડું જોઈએ ને તેનું ઝાઝું રક્ષણ કરવું ન પડે. તેમ જ સારું ખાવામાં, સારાં લૂગડાંમાં એ આદિક અનેક વિષય છે, તે સર્વેમાં જેવું સારામાં બંધન છે એવું ઊતરતામાં નથી, પણ જીવને જ્યાં સુધી રાગ છે ને જ્ઞાનની કસર હોય ત્યાં સુધી આ વાત સમજાય નહિ ને પદાર્થનો વિચાર આદિ-અંત્યનો કરવો, પણ મધ્યમાં ન જોવું. મધ્યમાં તો મોહ રહ્યો છે, એ અજ્ઞાન છે.

The mind is not attracted to an ugly woman but it is attracted to a beautiful woman. That is the nature of the jiva, but basically both the women have the same value. However, an ugly woman is not as much a cause of attachment as a beautiful woman is. Similarly, the misery attached to a small horse is not as much as with a big one; since, if one falls from a short horse, one is only slightly hurt, only a little millet and hay are needed for it and there is little need to protect it. Similarly, there are many types of good food, good clothes and many other such sense pleasures. But, the attachment to inferior objects is not as much as for superior objects. However, as long as this jiva has desires to enjoy superior objects and is deficient in spiritual wisdom, this knowledge is not understood. So, think of the origin and end of all objects, but do not see only the middle phase. In the mid-phase there is attachment, and that is ignorance.

Kurūpvān strīmā man taṇāy nahī ne rūpvān strīmā man taṇāy chhe, evo jīvno swabhāv chhe ne māl to e beymā ek ja chhe, paṇ temā swarūpvān strī jevī bandhankārī chhe tevī kurūpvān strī bandhankārī nathī. Tem ja sāru ghoḍu temā dukh chhe evu ūtartāmā nathī, kem je, paḍīe to thoḍu vāge ne bājaro khaḍ paṇ thoḍu joīe ne tenu zāzu rakṣhaṇ karavu na paḍe. Tem ja sāru khāvāmā, sārā lūgaḍāmā e ādik anek viṣhay chhe, te sarvemā jevu sārāmā bandhan chhe evu ūtartāmā nathī, paṇ jīvne jyā sudhī rāg chhe ne gnānnī kasar hoy tyā sudhī ā vāt samajāy nahi ne padārthno vichār ādi-antyano karavo, paṇ madhyamā na jovu. Madhyamā to moh rahyo chhe, e agnān chhe.

ઉપાસના ચોખ્ખી સમજવી ને મહારાજનું સર્વ-કારણપણું સમજવું. ને પૂર્વના અવતાર કરતાં આજ તો સાધુ, સત્સંગીમાં ઘણું સામર્થ્ય છે. ને પુરુષોત્તમના ભક્તમાં ને બીજા અવતારના ભક્તમાં કેમ ભેદ છે? તો જેમ હાથણી વિયાય ત્યારે તેને ભેંસ જેવડું બચ્ચું આવે ને જૂ વિયાય ત્યારે તેને લીખ^૧ આવે, એમ ભેદ છે. ને વળી જેમ વડનું ઝાડ ને તુવેરનું ઝાડ એમ ભેદ છે. વળી, મહારાજ કહેતા જે, શ્રીકૃષ્ણે તો અનિરુદ્ધ, પ્રદ્યુમ્ન ને સંકર્ષણ એવાં નામ પાડ્યાં. ને અમે તો નિત્યાનંદ, નિર્ગુણાનંદ ને અક્ષરાનંદ એવાં નામ પાડ્યાં. વળી, જેમ દિલ્હીના બાદશાહનું નામ શેરખાં ને બીજા કોઈકનું નામ શેરખાં; એમ અવતારમાં ભેદ છે.

One should understand the pure upāsanā and the doer-ship of Maharaj. The present-day sadhus and satsangis are more powerful than the avatārs of the past. And what is the difference between the devotees of Purushottam and the devotees of other avatārs? It is similar to the difference between the offspring of an elephant, which is as big as a buffalo, and the offspring of a louse, which is as small as a nit. And the difference is like the banyan tree and a tuver tree. Moreover, Maharaj used to say that Shri Krishna gave names like Aniruddha, Pradyumna, and Sankarshan. And we gave names like Nityanand, Nirgunanand, and Aksharanand. Furthermore, the difference in the avatārs is like a commoner, whose name is Sherakhā, having the same name as the emperor of Delhi named Sherakhā.¹

Upāsanā chokhkhī samajavī ne Mahārājnu sarva-kāraṇpaṇu samajavu. Ne pūrvanā avatār karatā āj to sādhu, satsangīmā ghaṇu sāmarthya chhe. Ne Puruṣhottamnā bhaktamā ne bījā avatārnā bhaktamā kem bhed chhe? To jem hāthaṇī viyāy tyāre tene bhes jevaḍu bachchu āve ne jū viyāy tyāre tene līkh¹ āve, em bhed chhe. Ne vaḷī jem vaḍnu zāḍ ne tuvernu zāḍ em bhed chhe. Vaḷī, Mahārāj kahetā je, Shrī Kṛuṣhṇe to Aniruddh, Pradyumna ne Sankarṣhaṇ evā nām pāḍyā. Ne ame to Nityānand, Nirguṇānand ne Akṣharānand evā nām pāḍyā. Vaḷī, jem Dilhīnā bādshāhnu nām Sherkhā ne bījā koīknu nām Sherkhā; em avatārmā bhed chhe.

જેમ જેમ વાત સાંભળે તેમ તેમ અંતઃકરણ શુદ્ધ થાય છે, ને જેમ જેમ અંતઃકરણ શુદ્ધ થાય તેમ તેમ વાત સમજાય ને સુખ પણ થાય.

As one listens to the spiritual talks of the great Sadhu, one’s inner faculties are purified. And as one’s inner faculties are purified, the talks are understood and one experiences happiness.

Jem jem vāt sāmbhaḷe tem tem antahkaraṇ shuddh thāy chhe, ne jem jem antahkaraṇ shuddh thāy tem tem vāt samajāy ne sukh paṇ thāy.

મહારાજે તેરેથી કાગળ લખાવ્યો જે, “વરસ દહાડામાં એક મહિનો સર્વે સાધુ-સત્સંગીને મુક્તાનંદ સ્વામીની વાતું સાંભળવી ને બાઇયું સૌને મોટી ડોસિયુંની વાતું સાંભળવી. ને જે એમ નહિ કરે તેને વિઘ્ન થાશે ને સંસારનું બંધન થાશે.” તે સંસારનું બંધન તો શું? પણ તે કરતાં અનંતગણું બંધન કાપીને સર્વનિવાસાનંદ સ્વામીએ^૧ મોટાનો સમાગમ કર્યો.

Maharaj had a letter written from Tera village: “Every year, all sadhus and satsangis should listen to Muktanand Swami’s discourses for one month. And all women (devotees) should listen to the talks of the senior women. And those who do not follow this advice will face obstacles and will be bound to this world.” And what is bondage to the world? Sarvanivasanand Swami¹ overcame an infinite times more bondage and associated with a great Sadhu.

Mahārāje Terethī kāgaḷ lakhāvyo je, “Varas dahāḍāmā ek mahino sarve sādhu-satsangīne Muktānand Swāmīnī vātu sāmbhaḷavī ne bāiyu saune moṭī ḍosiyunī vātu sāmbhaḷavī. Ne je em nahi kare tene vighn thāshe ne sansārnu bandhan thāshe.” Te sansārnu bandhan to shu? Paṇ te karatā anantgaṇu bandhan kāpīne Sarvanivāsānand Swāmīe¹ moṭāno samāgam karyo.

સર્વ કરતાં સંત મોટા, તેનો મહિમા કહ્યો. તેની વિક્તિ જે, સર્વ કરતાં પૃથ્વી મોટી ને તેથી જળ, તેજ, વાયુ, આકાશ, અહંકાર, મહત્તત્ત્વ, પ્રધાનપુરુષ ને મૂળ પ્રકૃતિપુરુષ ને અક્ષર સુધી એકબીજાથી મોટાં છે ને તે સર્વના આધાર ભગવાન છે. એવા મોટા ભગવાન તેને જે સંત પોતાના હૃદયમાં અખંડ ધારી રહ્યા છે, માટે તે મોટા છે.

The Sadhu is greater than all. His glory was narrated. The details: bigger than all is earth and then from water, fire, wind, space, ahamkār, mahatattva, Pradhan-Purush, Mul Prakruti- Purush upto Akshar, each one is bigger than the preceding one. And God is the support of all. The Sadhu continually beholds this great God in his heart. Therefore, he is greater.

Sarva karatā Sant moṭā, teno mahimā kahyo. Tenī vikti je, sarva karatā pṛuthvī moṭī ne tethī jaḷ, tej, vāyu, ākāsh, ahankār, mahattattva, Pradhān-Puruṣh ne Mūḷ Prakṛuti-Puruṣh ne Akṣhar sudhī ekbījāthī moṭā chhe ne te sarvanā ādhār Bhagwān chhe. Evā moṭā Bhagwān tene je Sant potānā hṛudaymā akhanḍ dhārī rahyā chhe, māṭe te moṭā chhe.