સર્વ સાધન કરતાં સંગ બળવાન છે. કેમ જે, સંગ થકી જ સર્વ વાત થાય છે, પણ સંગ વિના કોઈ કામ થાતું નથી. માટે સર્વમાં પ્રથમ સંગ મુખ્ય છે. ને મોક્ષનો માર્ગ પણ સંગ થકી સમજાય ને વ્યવહારમાર્ગ પણ સંગ થકી આવડે છે. માટે સંગની બરોબર કોઈ સાધન નથી. દેશકાળાદિક આઠ^૧ કહેવાય છે, તેમાં પણ સંગને મુખ્ય કહે છે, તથા નવ પ્રકારની ભક્તિમાં પણ શ્રવણભક્તિને મુખ્ય કહી છે, તે પણ સંગ થકી આવે છે. અને શિક્ષાપત્રીમાં પણ ‘નિત્ય પ્રત્યે સાધુનો સમાગમ કરવો’ એમ કહ્યું છે ને વચનામૃતમાં પણ સંગનું અધિકપણું બહુ ઠેકાણે કહ્યું છે. માટે સર્વ શાસ્ત્ર સત્પુરુષનો સંગ કરવાનું પ્રતિપાદન કરે છે. તે સંગ કરવો, તેમાં પણ જેવા પુરુષનો સંગ થાય તે થકી તેવો સમાસ થાય છે; ને સર્વદેશી પુરુષનો સંગ થાય તો સર્વદેશી જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે; ને એકદેશી સંગ થકી સર્વ જ્ઞાન પમાય નહિ. કેમ જે, ધર્મ, જ્ઞાન, વૈરાગ્ય, ભક્તિ, મહિમા આદિકમાંથી જેને જે અંગ મુખ્ય હોય તેના સંગ થકી તે વાત સમજાય અને સર્વે અંગે સંપૂર્ણ હોય તેના સંગથી સર્વે વાત સમજાય છે. માટે સર્વદેશી સંગ મળવો બહુ દર્લભ છે. અને સંગ કરવો તેમાં ગુરુની શુદ્ધિ ત્રણ પ્રકારની જોવી. તેની વિક્તિ જે, એક તો તેનું પંડનું વર્તન હોય તેનો તપાસ કરવો. બીજું તેણે જેને સેવ્યા હોય તેનું સામર્થ્ય જોવું ને ત્રીજું તેના સંગ થકી જે થયા હોય તેને જાણવા, એમ તપાસ કરવો.

Of all endeavours for moksha, close association with the great Sadhu is the most powerful. It is through such company that all things happen and without such company nothing happens. Thus, in everything, company is the main thing. It is through such company that we progress both on the path of moksha and worldly activity. So, nothing equals good company. Of the eight factors which influence, i.e. place, time, etc., company is described as the main. Among the nine forms of devotion, listening is said to be the main. That, too, can only be attained through company. In the Shikshapatri, too, it is said, “Daily, keep the company of sadhus!” In the Vachanamrut, also, the superiority of company has been described in many places. Thus, all scriptures advocate keeping the company of the Satpurush. So, keep that company, since one benefits according to the type of person whose company one gets. If one obtains the company of an all-knowing person, one attains all knowledge. Such knowledge cannot be attained from the company of one with partial knowledge. Since, from dharma, spiritual knowledge, detachment, devotion, glory of God, etc., whichever aspect is predominant in a person, through his contact only that aspect can be understood. And from the company of one who is complete in all aspects, all aspects can be understood. Thus, to attain the company of one who has all knowledge is rare. So, before keeping his company, check the guru’s purity in three ways. The details: first, check his own behaviour; second, check the capability of the one he has served (i.e. his guru); and third, know those who have attained (knowledge) through his company (i.e. his disciples). Inspect in this way.

Sarva sādhan karatā sang baḷavān chhe. Kem je, sang thakī ja sarva vāt thāy chhe, paṇ sang vinā koī kām thātu nathī. Māṭe sarvamā pratham sang mukhya chhe. Ne mokṣhano mārg paṇ sang thakī samajāy ne vyavahārmārg paṇ sang thakī āvaḍe chhe. Māṭe sangnī barobar koī sādhan nathī. Desh-kāḷādik āṭh¹ kahevāy chhe, temā paṇ sangne mukhya kahe chhe, tathā nav prakārnī bhaktimā paṇ shravaṇ-bhaktine mukhya kahī chhe, te paṇ sang thakī āve chhe. Ane Shikṣhāpatrīmā paṇ ‘Nitya pratye sādhuno samāgam karavo’ em kahyu chhe ne Vachanāmṛutmā paṇ sangnu adhikpaṇu bahu ṭhekāṇe kahyu chhe. Māṭe sarva shāstra satpuruṣhno sang karavānu pratipādan kare chhe. Te sang karavo, temā paṇ jevā puruṣhno sang thāy te thakī tevo samās thāy chhe; ne sarvadeshī puruṣhno sang thāy to sarvadeshī gnān prāpt thāy chhe; ne ekdeshī sang thakī sarva gnān pamāy nahi. Kem je, dharma, gnān, vairāgya, bhakti, mahimā ādikmāthī jene je ang mukhya hoy tenā sang thakī te vāt samajāy ane sarve ange sampūrṇa hoy tenā sangthī sarve vāt samajāy chhe. Māṭe sarvadeshī sang maḷavo bahu darlabh chhe. Ane sang karavo temā gurunī shuddhi traṇ prakārnī jovī. Tenī vikti je, ek to tenu panḍnu vartan hoy teno tapās karavo. Bīju teṇe jene sevyā hoy tenu sāmarthya jovu ne trīju tenā sang thakī je thayā hoy tene jāṇavā, em tapās karavo.

સર્વ કરતાં ઉપાસના સમજવી એ મોટું સાધન છે ને સર્વમાં ઉપાસના મુખ્ય બળવાન છે. તે સર્વોપરી ને સર્વ અવતારના અવતારી ને સર્વ કારણના કારણ મહારાજને સમજવા, એક તો એ સમજવાનું છે. ને બીજું ભગવાનનું સ્વરૂપ સર્વ પ્રકારે નિર્દોષ સમજવું. તે ‘સ્વરૂપનિર્ણય’માં^૧ કહ્યું છે એવી રીતે ભગવાનનું સ્વરૂપ સમજવું. તે બે વાત મુખ્યપણે અવશ્ય સમજવાની છે. બાકી ભગવાનનો મહિમા સમજવો તે તો સર્વમાં મુખ્ય છે, પણ મહિમા તો ઉપાસના તથા સ્વરૂપ સમજવામાં આવી જાય છે, ને મહિમા વતે સર્વ સાધન થાય છે, ને મહિમા સર્વ કરતાં બળવાન છે. તે શ્રીજીમહારાજે વચનામૃતમાં કહ્યું છે એમ સમજીને પોતાને બ્રહ્મરૂપ માનીને સ્મૃતિ રાખવી, એ કરવાનું છે. ને ઉપાસનાની વિક્તિ જે, જેવા મહારાજને સમજે તેવો પોતે થાય. મહારાજને શ્રીકૃષ્ણ જેવા સમજે તો ગોલોકને પામે, ને રામચંદ્રજી જેવા સમજે તો વૈકુંઠને પામે, ને વાસુદેવ જેવા જાણે તો શ્વેતદ્વીપને પામે, ને નરનારાયણ જેવા જાણે તો બદરિકાશ્રમને પામે; તે જેવા જાણે તેવો થાય, ને તેટલું ઐશ્વર્ય ને તેટલા સામર્થ્યને પામે, ને મહારાજને સર્વ અવતારના અવતારી ને અક્ષરધામના પતિ સમજે તો અક્ષરધામને પામે. તે મહારાજે વચનામૃતમાં કહ્યું છે જે, “જેવા ભગવાનને સમજે તેવો પોતે થાય છે ને ભગવાન તો અપાર ને અપાર રહે છે.” માટે ઉપાસના ચોખ્ખી સમજવી એ મુખ્ય સાધન છે.

Above all, the most important means of moksha lies in understanding upāsanā. And, among all means upāsanā is the most powerful. One should understand Maharaj to be supreme, the source of all incarnations, the cause of all causes. This is one thing to understand. And second, understand the human form of God to be totally free from all drawbacks and blemishes. Understand the form of God as described in Swarupnirnay.¹ Primarily these two things are to be understood. Also, to understand the greatness and glory of God is the most important thing. The glory of God is incorporated in understanding upāsanā and the manifest human form of God. All spiritual endeavours bear fruit through understanding the glory of God. So, understanding the glory of God is the most powerful of all means of liberation.

Acquire understanding as Shriji Maharaj has said in the Vachanamrut: believe oneself as brahmarup and remember God – this is what is to be done. The quintessence of upāsanā is that one becomes as one understands Maharaj to be. One attains that much power and strength. By understanding Maharaj as the source of all avatārs and the Lord of Akshardham, one attains Akshardham. Also Maharaj has said in the Vachanamrut, “One becomes as one understands God to be, but God remains limitless.” Therefore, to understand this upāsanā clearly is the main endeavour.

Sarva karatā upāsanā samajavī e moṭu sādhan chhe ne sarvamā upāsanā mukhya baḷavān chhe. Te sarvoparī ne sarva avatārnā avatārī ne sarva kāraṇnā kāraṇ Mahārājne samajavā, ek to e samajavānu chhe. Ne bīju Bhagwānnu swarūp sarva prakāre nirdoṣh samajavu. Te ‘Swarūpnirṇay’mā¹ kahyu chhe evī rīte Bhagwānnu swarūp samajavu. Te be vāt mukhyapaṇe avashya samajavānī chhe. Bākī Bhagwānno mahimā samajavo te to sarvamā mukhya chhe, paṇ mahimā to upāsanā tathā swarūp samajavāmā āvī jāy chhe, ne mahimā vate sarva sādhan thāy chhe, ne mahimā sarva karatā baḷavān chhe. Te Shrījī Mahārāje Vachanāmṛutmā kahyu chhe em samajīne potāne brahmarūp mānīne smṛuti rākhavī, e karavānu chhe. Ne upāsanānī vikti je, jevā Mahārājne samaje tevo pote thāy. Mahārājne Shrī Kṛuṣhṇa jevā samaje to Golokne pāme, ne Rāmchandrajī jevā samaje to Vaikunṭhne pāme, ne Vāsudev jevā jāṇe to Shvetdvīpne pāme, ne Naranārāyaṇ jevā jāṇe to Badrikāshramne pāme; te jevā jāṇe tevo thāy, ne teṭalu aishvarya ne teṭalā sāmarthyane pāme, ne Mahārājne sarva avatārnā avatārī ne Akṣhardhāmnā pati samaje to Akṣhardhāmne pāme. Te Mahārāje Vachanāmṛutmā kahyu chhe je, “Jevā Bhagwānne samaje tevo pote thāy chhe ne Bhagwān to apār ne apār rahe chhe.” Māṭe upāsanā chokhkhī samajavī e mukhya sādhan chhe.

આ જીવને પાંચ વાનાં અવશ્ય જોઈએ પણ તે વિના ન ચાલે ને બાકી તો સર્વ વિના ચાલે. તેની વિક્તિ જે, અન્ન, જળ, વસ્ત્ર, નિદ્રા ને સ્વાદ મધ્યે મીઠું ને તે વિના બીજું તો સર્વે ફેલ છે.

This jiva needs five things, without which it cannot remain, and everything else it can do without. They are food, water, clothing, sleep and salt in food (for taste). Apart from these all else is unnecessary.

Ā jīvne pānch vānā avashya joīe paṇ te vinā na chāle ne bākī to sarva vinā chāle. Tenī vikti je, anna, jaḷ, vastra, nidrā ne svād madhye mīṭhu ne te vinā bīju to sarve fel chhe.

જેમ ગાય વાછરું સારુ પારસો મૂકે^૧ છે, તેમ જે શિષ્ય હોય તે ગુરુને મન સોંપે તો અંતઃકરણનું અજ્ઞાન ટાળી નાખે, પણ તે વિના તો ટળે નહિ.

Just as a cow releases milk for its calf, if a devotee surrenders his mind to his guru, he will free him from the inner faculties of ignorance. But without this it will not be removed.

Jem gāy vāchharu sāru pāraso mūke¹ chhe, tem je shiṣhya hoy te gurune man sope to antahkaraṇnu agnān ṭāḷī nākhe, paṇ te vinā to ṭaḷe nahi.

મોટાઈ તો ઘણા પ્રકારની છે, તેમાં પ્રભુને ભજવા તે માર્ગ જુદો છે. ને એકથી લાખ રૂપિયા ખરચે તો પણ સમાગમ વિના અજ્ઞાન તો ટળે નહિ ને જે વાવરે તેનું તો ફળ થાય ને ઐશ્વર્યને પામે.

Greatness is of many types; and to worship God is a totally different path. Even if one spends from one up to a hundred thousand rupees, without association of the Satpurush ignorance is not removed. Those who spend for donations, etc. certainly gain its fruits and attain powers.

Moṭāī to ghaṇā prakārnī chhe, temā Prabhune bhajavā te mārg judo chhe. Ne ekthī lākh rūpiyā kharache to paṇ samāgam vinā agnān to ṭaḷe nahi ne je vāvare tenu to faḷ thāy ne aishvaryane pāme.

ચાર વાતમાં સુખ છે. તેમાં એક તો ભગવાનની મૂર્તિની સ્મૃતિ, બીજું સાધુનો સમાગમ, ત્રીજું સદ્‌વિચાર ને ચોથું તો જીવે વિષયનું સુખ માન્યું છે એ તો દુઃખરૂપ છે; ને સુખ તો ત્રણ વાતમાં જ છે. ને વિષયમાં સુખ છે એવી તો કોઈ મોટાએ કલમ મૂકી જ નથી ને આત્મા રૂપે વર્તવું એ તો દેશ જ નોખો છે. તેમાં કામાદિક દોષ જ નથી, જેમ ગુજરાત દેશમાં પૃથ્વી ખોદે તેમાં પાણો જ ન મળે તેમ.

Bliss lies in four things. First, remembering the murti of God; second, company of sadhus; third, noble thoughts; and fourth, understanding that the worldly objects, which the jiva believes to be pleasurable, are a source of misery. That there is happiness in worldly objects has not been stated by any of the great (Sadhus). And to act as the ātmā is a totally different experience. In it, there are no faults, such as, lust, etc. Just as one digs the soil of Gujarat and does not find stones, similarly, there are no faults in this experience.

Chār vātmā sukh chhe. Temā ek to Bhagwānnī mūrtinī smṛuti, bīju Sādhuno samāgam, trīju sad‌vichār ne chothu to jīve viṣhaynu sukh mānyu chhe e to dukhrūp chhe; ne sukh to traṇ vātmā ja chhe. Ne viṣhaymā sukh chhe evī to koī moṭāe kalam mūkī ja nathī ne ātmā rūpe vartavu e to desh ja nokho chhe. Temā kāmādik doṣh ja nathī, jem Gujarāt deshmā pṛuthvī khode temā pāṇo ja na maḷe tem.

મોટા મોટાના શબ્દની હાર્યું કરીને તપાસ કરવો જે, એમનો શું મત છે ને એ શું કરવાનું કહે છે, એ કેમ વર્તે છે, એમ તપાસીને પછી તે માર્ગે ચાલવું.

Prepare an ordered sequence of the teachings of the great sadhus. Understand what their essential belief is, what they tell us to do and how they live. Analyse in this way and tread on that path.

Moṭā moṭānā shabdanī hāryu karīne tapās karavo je, emno shu mat chhe ne e shu karavānu kahe chhe, e kem varte chhe, em tapāsīne pachhī te mārge chālavu.

“સારા ભગવદી સાથે જીવ બાંધવો એ જ સત્સંગમાં રહ્યાનો હેતુ છે, પણ એકલી ભક્તિ સત્સંગમાં રહ્યાનો હેતુ નથી. ને જ્ઞાન વિના તો સર્વે કાચું છે. ને સારા ભગવદી સાથે જીવ બાંધ્યો હતો તો કરસનદાસને^૧ ને મહાવીર્યાનંદને સત્સંગમાં રાખ્યા, ને તે વિના તો રાધેશ્વરાનંદ ને હિરણ્યગર્ભાનંદ^૨ ગયા ને હમીરે^૩ પણ ઘણીક ભક્તિ કરી હતી તો પણ ગયો,” એ વાતો વિસ્તારે કરીને કહી.

To attach one’s jiva to a great devotee is the very purpose of remaining in the Satsang – but to merely offer devotion is not the aim of staying in Satsang.

“Sārā bhagvadī sāthe jīv bāndhavo e ja satsangmā rahyāno hetu chhe, paṇ ekalī bhakti satsangmā rahyāno hetu nathī. Ne gnān vinā to sarve kāchu chhe. Ne sārā bhagvadī sāthe jīv bāndhyo hato to Karsandāsne¹ ne Mahāvīryānandne satsangmā rākhyā, ne te vinā to Rādheshvarānand ne Hiraṇyagarbhānand² gayā ne Hamīre³ paṇ ghaṇīk bhakti karī hatī to paṇ gayo,” e vāto vistāre karīne kahī.

પ્રતિલોમ^૧ કરવામાં ચાર વિઘ્ન છે; તેની વિક્તિ જે - સ્ત્રી, દ્રવ્ય, આ લોકની મોટાઈ ને ક્રિયા.

There are four obstacles which come in the way of practising introspection. They are: women, wealth, worldly status and activities.

Pratilom¹ karavāmā chār vighna chhe; tenī vikti je - strī, dravya, ā loknī moṭāī ne kriyā.

જેવો સાંઢ હોય તેવું વાછરું આવે અને જેવો ઘોડો હોય એવું વછેરું આવે, તેમ જ જેવા ગુરુ મળે એવું શિષ્યમાં દૈવત આવે.

The breed of a calf that is born is determined by the bull itself, and the breed of a foal that is born is determined by the horse. Similarly, the spiritual luster of the shishya is determined by his guru.

Jevo sānḍh hoy tevu vāchharu āve ane jevo ghoḍo hoy evu vachheru āve, tem ja jevā guru maḷe evu shiṣhyamā daivat āve.