॥ શ્રી સ્વામિનારાયણો વિજયતે ॥
ભગવાન સ્વામિનારાયણનાં
॥ વચનામૃત ॥
Gadhada I-62: Acquiring the Virtues of Satya, Shauch, Etc.
Nirupan
How Should God Be Understood to Transcend Kāl, Karma, and Māyā?
Yogiji Mahārāj explained Vachanāmrut Gadhadā I-62, “Understand the Motā-Purush to be free of flaws and to be all-knowing; and remove any barriers that exists between him. Then Motā-Purush will be pleased and his qualities will be acquired. If one associates with him, then his virtues will be acquired. The Vachanāmrut regarding this is Gadhadā I-62.”
One devotee asked, “In this Vachanāmrut, Mahārāj said, ‘God is not like kāl, not like karma, not like swabhāv, not like māyā, and not like Purush. He realizes God to be distinct from all, their controller and cause...’ What does it mean that one has understood God to be like kāl, karma, māyā, and swabhāv?”
No one could answer the question, so Swāmishri answered, “Kāl has the power to destroy. That power was given by God. If one believes that kāl came and [someone] died, then they understood God to be like kāl. However, if one believes that kāl came due to God’s will, and therefore, [someone] died, then one has not understood God to be like kāl.
“Moreover, karma is responsible for the attainment of higher or lower realms based on one’s [good or bad] karma. If one believes someone acquired a higher realm or a lower realm because of his good or bad karma, then God is understood to be like karma. Actually, God bestows the fruit of one’s karma and he is distinct from karma. Mahārāj has said in Gadhadā II-45: ‘... if one were to displease God and His Sant, then despite the fact that one had performed such karmas that would have led one to swarg, all those karmas would be destroyed and one would instead be consigned to narak. Conversely, if one were to perform a karma by which God and His Sant are pleased, then even if one were destined to fall into narak, all of one’s impure karmas would be destroyed and one would instead attain the highest state of enlightenment...’
“Without God’s will, karmas themselves cannot lead one to a higher or lower realm - if one understands that, then God is not understood to be like karma.
“The function of māyā is to absorb everything - the three bodies of jivas and ishwars (their upādhi) is absorbed in māyā during the final dissolution. However, even if God enters māyā he remains unaffected by it. God is not afraid that: If I enter māyā I may become tainted by it. Māyā cannot absorb God. Actually, when God enters the creation of māyā, māyā itself becomes the form of Akshardhām. If he enters the 24 elements, the 24 elements become brahmarup.
“One who has this understanding does not understand God to be like māyā. On the contrary, one who believes God’s human-like form is composed of the panch-bhuts (pruthvi, jal, tej, vāyu, and ākāsh), he understands God to be like māyā - but he is unable to understand that God’s form is never composed of these panch-bhuts.
“When one believes God is not the doer, despite that he does, then one has understood God is not like swabhāv. No part of creation affects God. God is not affected by either the creation that is without consciousness (jad) and that is with consciousness (chaitanya). He remains completely separate from both; yet, he is also the support of both, but he his not of that form. If this clear understanding is gained from Loyā 7, then one can understand God’s form.”
Swāmishri gave an amazing answer, then said, “A bhakta who has oneness with God and has the knowledge of his manifest form will understand the answer above. Others will be confused trying to understand God’s form; and he will be unable to understand that God is eternally divine and transcends even that which transcends everything.”
[Brahmaswarup Yogiji Mahārāj: 2/154]
“કાળ, કર્મ, માયા ને સ્વભાવથી પર ભગવાનને કેમ જાણવા?”
નિયમ પ્રમાણે સ્વામીશ્રી સાથે સૌ સંતો સભામાં બિરાજ્યા. સ્વામીશ્રીને તો આ જીવને અનેક પ્રકારે જ્ઞાન આપીને સુખિયો જ કરવાની ઇચ્છા, એટલે જીવના સાચા સુખની જ વાત કરી:
“મોટાપુરુષને નિર્દોષ જાણવા, સર્વજ્ઞ જાણવા અને તેમની સાથે અંતરાય ન રાખવો, તો મોટાપુરુષ રાજી થાય અને તેમના ગુણ આવે. સંબંધ થાય તો ગુણ આવે. સંબંધનુ વચનામૃત ગ. પ્ર. ૬૨.”
તે ઉપર એક હરિભક્તે પ્રશ્ન પૂછ્યો, “આ વચનામૃતમાં મહારાજે કહ્યું કે: ‘ભગવાનને કાળ જેવા ન જાણે, કર્મ જેવા ન જાણે, સ્વભાવ જેવા ન જાણે, માયા જેવા ન જાણે, પુરુષ જેવા ન જાણે અને સર્વ થકી ભગવાનને જુદા જાણે.’ તે કાળ, કર્મ, સ્વભાવ અને માયા જેવા ભગવાનને જાણ્યા ક્યારે કહેવાય?”
તે પ્રશ્નનો ઉત્તર કોઈથી થયો નહિ. ત્યારે સ્વામીશ્રીએ ઉત્તર કર્યો કે, “કાળ છે તેની નાશ કરવાની શક્તિ છે. તે શક્તિ ભગવાને આપી છે. પણ જો એમ સમજે કે કાળ આવ્યો અને મોત થયું, તો ભગવાનને કાળ જેવા જાણ્યા કહેવાય; પણ ભગવાનની ઇચ્છાએ કાળ આવ્યો અને મૃત્યુ થયું એમ સમજે, તો ભગવાનને કાળ જેવા જાણ્યા ન કહેવાય.
“વળી કર્મ છે તે ઊંચ-નીચ ગતિને આપે છે. માટે જે એમ સમજે કે ઊંચ-નીચ કર્મે કરીને એ પ્રમાણે ગતિ થાય છે, તો ભગવાનને કર્મ જેવા જાણ્યા કહેવાય; પણ ભગવાનને કર્મફળપ્રદાતા જાણે તો કર્મથી ન્યારા જાણ્યા કહેવાય. મહારાજે તો ગ. મ. ૪૫ વચનામૃતમાં કહ્યું છે કે: ‘ભગવાન ને ભગવાનના સંતને કુરાજી કરે અને તેણે જો સ્વર્ગમાં ગયા જેવું કર્મ કર્યું હોય તોપણ તેનો નાશ થઈ જાય છે; અને ભગવાન ને ભગવાનના સંત રાજી થાય એવું કર્યું હોય અને તેને જો નરકમાં જવાનું પ્રારબ્ધ હોય તોપણ તે ભૂંડા કર્મનો નાશ થઈ જાય અને પરમપદને પામે.’
“એમ ભગવાનની ઇચ્છા આગળ એકલું કર્મ છે તે ઊંચ-નીચ ગતિ આપી શકતું નથી એમ સમજે, પણ એકલા કર્મથી જ ઊંચ-નીચ ગતિ મળે છે એમ ન સમજે, તો ભગવાનને કર્મ જેવા જાણ્યા ન કહેવાય.
“માયાનું કાર્ય લીન કરવાનું છે, તે જીવની અને ઈશ્વરની ઉપાધિ પ્રલયકાળે માયામાં લીન થઈ જાય છે. પણ ભગવાન માયામાં અન્વય રહ્યા થકા વ્યતિરેક રહે છે, પણ ભગવાનને એમ બીક નથી લાગતી કે ‘રખે હું માયામાં જાઉં અને અશુદ્ધ થઈ જાઉં.’ એમ માયા લીન કરી શકતી નથી. ભગવાન તો માયાને વિષે આવે ત્યારે માયા પણ અક્ષરધામરૂપ થઈ જાય છે અને ચોવીસ તત્ત્વને વિષે આવે તો ચોવીસ તત્ત્વ પણ બ્રહ્મરૂપ થઈ જાય છે.
“એમ જે સમજે તે ભક્ત ભગવાનને માયા જેવા નથી જાણતા. પણ જે ભક્ત ભગવાનની મૂર્તિને વિષે પણ પંચ ભૂતના દેહનું આરોપણ કરે છે, તે ભક્ત ભગવાનને માયા જેવા જાણે છે; પણ ભગવાનના સ્વરૂપમાં પંચ ભૂત છે જ નહિ એમ નથી સમજી શકતા.
“જ્યારે ભગવાનને કર્તા થક અકર્તા સમજે, ત્યારે ભગવાનને સ્વભાવ જેવા જાણ્યા ન કહેવાય. ભગવાનને તો કોઈ કાર્ય અડતું જ નથી, જડ અને ચૈતન્ય પ્રકૃતિનું કાર્ય અડતું જ નથી. તે તો સદાય ન્યારા છે, અને જડ અને ચૈતન્ય પ્રકૃતિના આધાર છે, પણ તે રૂપ નથી. આમ, ચોખ્ખી સમજણ લોયા-૭ પ્રમાણે થાય ત્યારે ભગવાનનું સ્વરૂપ સમજાય.” આ પ્રમાણે સ્વામીશ્રીએ અદ્ભુત ઉત્તર કર્યા. પછી કહ્યું, “જે ભક્તને ભગવાનનો સાક્ષાત્ સંબંધ થયો હોય અને અપરોક્ષ જ્ઞાન સિદ્ધ થયું હોય તેને જ ઉપર પ્રમાણે સમજતાં આવડે; બીજો તો પ્રસંગે ભગવાનનું સ્વરૂપ સમજવામાં ગોથાં ખાઈ જાય અને અખંડ દિવ્યતા અને પર થકી પર, તે થકી પણ પર ભગવાનના સ્વરૂપને ન સમજી શકે.”
[બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ૨/૧૫૪]