॥ શ્રી સ્વામિનારાયણો વિજયતે ॥

ભગવાન સ્વામિનારાયણનાં

॥ વચનામૃત ॥

સારંગપુર-૯: યુગના ધર્મ પ્રવર્ત્યાનું, સ્થાનનું

ઇતિહાસ

આ વચનામૃતમાં શ્રીજીમહારાજે સ્વયંપ્રકાશાનંદ સ્વામીએ પ્રશ્ન પૂછ્યો, “સ્થાન તે કેને કહીએ?” તો તેના ઉત્તરમાં પણ ધર્મનું જ પ્રતિપાદન કરતાં શ્રીજીમહારાજે જણાવ્યું, “ચાર વર્ણ અને ચાર આશ્રમ તેને જે પોતપોતાનો ધર્મ તેને સ્થાન જાણવું... માટે ગમે તેવો આપત્કાળ પડે ને અમે આજ્ઞા કરીએ તો પણ તમારે પોતાના ધર્મમાંથી ચળવું નહીં... માટે સર્વને પોતાના ધર્મમાં રહ્યા થકા જેટલી પૂજા થાય તેટલી કરવી એ અમારી આજ્ઞા છે.”

વચનામૃત સારંગપુર ૧૦ના પ્રારંભમાં પણ શ્રીજીમહારાજે ધર્મી-અધર્મી એ બે પ્રકારના માણસોની વાત કરી છે.

આમ, વચનામૃત સારંગપુર ૯ના સમાપન અને વચનામૃત સારંગપુર ૧૦ના પ્રારંભમાં શ્રીજીમહારાજે ધર્મમાં દૃઢ રહેવાનું અતિશય પ્રતિપાદન કરેલું છે. તેના કારણભૂત ઇતિહાસ કંઈક આવો મળે છે:

મહારાજે વિચાર કર્યો કે સત્સંગનું બંધારણ હવે દૃઢ થઈ ગયું છે. ચારે દિશામાં સત્સંગ પાંગર્યો છે. સંતો પણ દેશ-પરદેશમાં સત્સંગ પ્રસારણ અર્થે ફરે છે. પરંતુ સત્સંગના હિતાર્થે સંતોને નિયમની દૃઢતા વિશેષ ને વિશેષ જો થતી રહેશે તો જ સત્સંગના પાયા પાતાળે જશે. નહીં તો આખી ઇમારત કડડભૂસ કરતી હેઠી પડશે અને ફક્ત નિર્જીવ ખોખા સમાન સત્સંગ રહેશે. તેથી તેઓએ પ્રેમાનંદ સ્વામીને ‘વર્તમાન-વિવેક’નો ગ્રંથ રચવા આજ્ઞા કરી તેમ જ હરિભક્તોએ પણ પાળવા અંગેનો પત્ર લખાવ્યો. તેમાં ધર્મ તથા અધર્મના સર્ગની સવિસ્તર વાત લખાવી.

આ નિયમોની દૃઢતા થતી જ રહે, તેનું જાણપણું કદી ચૂકાય નહીં તે માટે જ્યારે સંતોની પંક્તિમાં મહારાજ પીરસવા પધારતા, ત્યારે મુક્તાનંદ સ્વામી તથા બ્રહ્માનંદ સ્વામીએ વર્તમાન સંબંધી રચેલાં પદોમાંથી એક એક પદ સંતોએ અચૂક બોલવું તેવો નિયમ તેમણે કર્યો હતો. તે પદ સંતો બોલે પછી જ મહારાજ પીરસવાની શરૂઆત કરતા...

ઉપરોક્ત વર્ણન બાદ તરત જ ગ્રંથોમાં લખાયું છે:

ખાંભડાના હરિભક્તોના આગ્રહથી મહારાજ સારંગપુરથી નીકળી કુંડળ થઈને ખાંભડા પધાર્યા. અહીં હરિભક્તોને ઉપદેશ આપી સાંજે પાછા સારંગપુર પધાર્યા.

[ભગવાન સ્વામિનારાયણ – ભાગ ૪/૨૧૮]

આમ, શ્રીજીમહારાજ કુંડળ-ખાંભડા પધાર્યા ત્યારે ધર્મ-નિયમના પાયા ઊંડા ધરબવાના પ્રયત્નો ચાલી રહેલા. તેથી આ બંને ગામના વચનામૃતમાં શ્રીજીમહારાજે ધર્મપાલનની વાત કરી છે. એટલું જ નહીં, સારંગપુર આવી ગયા બાદ વચનામૃત સારંગપુર ૧૨માં: “સાધુને વિષે કયા કયા ગુણ અખંડ રહે છે ને કયા ગુણ આવે જાય એવા છે?” તેના ઉત્તરમાં પણ સ્વધર્મપાલનનું પ્રતિપાદન જોવા મળે છે.

વચનામૃત સારંગપુર ૧૩માં પણ “... ધર્મની પ્રવૃત્તિનું જે કારણ તે પણ શાસ્ત્ર જ છે અને જેણે શાસ્ત્ર કોઈ દિવસ સાંભળ્યાં જ નથી એવા જે અજ્ઞાની જીવ તેમને વિષે પણ મા, બહેન, દીકરી અને સ્ત્રી તેની વિગતિરૂપ જે ધર્મની મર્યાદા તે આજ સુધી ચાલી આવે છે. તેનું કારણ પણ શાસ્ત્ર જ છે... માટે જેને શાસ્ત્રના વચનનો વિશ્વાસ હોય તે ધર્મમાંથી પણ કોઈ કાળે ડગે જ નહીં.” દ્વારા ધર્મપાલનનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે.

વચનામૃત સારંગપુર ૧૪માં પણ “... પતિવ્રતા સ્ત્રી હોય તે... પતિવ્રતાનો ધર્મ રાખ્યાની બીકે અતિશય મનમાં ખટકો રાખીને કોઈ પુરુષ સાથે હસીને તાળી લે નહીં... તેને તો તમે મૂળગી ખોટ્ય બતાવો છો. અને વળી, જેમ કોઈક સ્ત્રી પોતાને મનમાં આવે તે પુરુષ સાથે તાળિયો દેતી ફરે ને પતિવ્રતાનો ધર્મ પાળવાનો ખટકો ન રાખે તેને તો તમે શ્રેષ્ઠ બતાવો છો, એ તે શું તમારી એવી અવળી સમજણ છે કે કેમ છે?...” દ્વારા શ્રીજીમહારાજ ધર્મપાલનની જ મહત્તા બતાવે છે.

આમ, વચનામૃત સારંગપુર ૯ થી સારંગપુર ૧૪ સુધી લગભગ દરેક વચનામૃતમાં શ્રીજીમહારાજ ધર્મનું પ્રતિપાદન કરતા આવ્યા છે. તેઓનાં આ ઉપદેશવચનોના મૂળમાં આ અરસામાં તેઓએ લખાવેલો ‘વર્તમાનવિવેક’ ગ્રંથ, તેઓએ હરિભક્તોને લખાવેલો ધર્મસંબંધી પત્ર તથા પીરસતાં પહેલાં ધર્મની દૃઢતા કરાવતાં પદોનું ગાન કરવાનો આગ્રહ વગેરે પ્રસંગો જણાય છે. સંપ્રદાયમાં તે સમયે ધર્મપાલનમાં દૃઢતાની વાત પર ઝોક હતો. તેથી તે સમયગાળા દરમ્યાન ઉદ્‌બોધાયેલ વચનામૃત સારંગપુર ૯માં અને અન્ય વચનામૃતોમાં પણ તેની અસર ઝિલાયેલી જોવા મળે છે.

In this Vachanāmrut, Swayamprakāshānand Swāmi asks, “What can be called ‘sthān’?” Shriji Mahārāj answers with an exposition of dharma: “An individual’s dharma according to the four castes and the four āshrams should be known as ‘sthān’… So, even in the most difficult circumstances, or even if I were to issue a command, you should not deviate from your dharma… Thus, all of you should remain within your own dharma and offer puja within your capacity. This is My command, so resolve to abide by it firmly.”

In the beginning of Sārangpur 10, Mahārāj again speaks about two types of people: righteous (dharmi) and unrighteous (adharmi). In conclusion of Sārangpur 9 and beginning of Sārangpur 10, Shriji Mahārāj has strongly emphasized remaining firm in dharma. The following is the historical basis that is found:

Mahārāj realized that the construct of Satsang has become strong now and Satsang has spread in all directions. Sādhus are travelling far and wide to spread Satsang. However, only if sādhus maintain firmness in their observance of niyams for the benefit of Satsang growth will the foundation of Satsang become strong. Otherwise, the whole construct of Satsang will crumble, leaving it hollow and lifeless. Therefore, Mahārāj commanded Premānand Swāmi to write Vartmān-Vivek, a scripture about observance of panch-vartmān by sādhus. Moreover, He had a letter written to the haribhaktas on their respective panch-vartmān, which described the distinction between dharma and adharma.

Moreover, so that firmness in niyams always remains and no one lapses unawares, He commanded sādhus to sing kirtans without fail related to their vartmān while serving food. Only after they sang these kirtans did Mahārāj start to serve them…

In the scriptures of the sampradāy, after the above narrative, it is written:

Due to the insistence of haribhaktas of Khāmbhadā, Mahārāj left Sārangpur and reached Khāmbhadā via Kundal. Here, Mahārāj preached to them in the evening and arrived back to Sārangpur.

[Bhagwān Swāminārāyan – Part 4/218]

In this manner, Shriji Mahārāj was establishing the pillars of dharma-niyam deep in the foundation of Satsang while in Kundal and Khāmbhadā. Furthermore, after arriving back to Sārangpur, Mahārāj once again emphasizes observing dharma in His answer to the questions: “Which virtues constantly remain in a sādhu, and which virtues come and go?” (Sārangpur 12)

In Sārangpur 13: “In fact, the scriptures are also the inspiration behind the activities of dharma. Even the fact that an ignorant person who has never heard the scriptures has been able to observe to this day the disciplines of dharma in the form of making distinctions between his mother, sister, daughter and other women is due to the scriptures… Therefore, only one who has faith in the scriptures is able to develop unshakeable faith in God, and only such a person attains liberation. In addition, such a person would never deviate from dharma.” Once again, we hear Mahārāj continue his exposition on dharma.

Continuing in Sārangpur 14, “Consider the example of a faithful wife. Due to the fear of her husband and the fear of preserving her fidelity, she remains very conscious in her mind, lest she smiles at or touches another man… Now you are claiming that a devotee who keeps bhakti just like the faithful wife and who is conscious in his efforts to eradicate laziness and infatuation is at fault. Furthermore, you are suggesting that a devotee who is not concerned about eradicating laziness and infatuation, like a woman who flirts with any man she fancies and is not concerned about preserving her fidelity, is actually superior! Is this because of a misunderstanding on your behalf, or what?” Mahārāj emphatically speaks about the importance of observing dharma.

In this series of Vachanāmruts from Sārangpur 9 to Sārangpur 14, Mahārāj has been speaking exhaustively about dharma. The preaching in these series of Vachanāmruts can be traced to Mahārāj having Vartmān-Vivek written, letter to haribhaktas written, and starting the practice of singing kirtans related to dharma. During this time in the sampradāy, there was a deviation from observing dharma; hence, we see the Mahārāj curbing this tendency in satsang through His words in this series of Vachanāmruts.

SELECTION
TYPE * ઇતિહાસ * મહિમા * નિરૂપણ * પ્રસંગ * સાર * આખ્યાન VAKTA * અક્ષરબ્રહ્મ શ્રી ગુણાતીતાનંદ સ્વામી * બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ * બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રાગજી ભક્ત * બ્રહ્મસ્વરૂપ મહંત સ્વામી મહારાજ * બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ * બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ REFERENCE * અક્ષરબ્રહ્મ શ્રી ગુણાતીતાનંદ સ્વામી: ભાગ ૧ * અક્ષરબ્રહ્મ શ્રી ગુણાતીતાનંદ સ્વામી: ભાગ ૨ * અક્ષરામૃતમ્ * ચલો ચલેં હમ અક્ષરધામ * જેવા મેં નિરખ્યા રે - ભાગ ૧ * જેવા મેં નિરખ્યા રે - ભાગ ૨ * જેવા મેં નિરખ્યા રે - ભાગ ૩ * જેવા મેં નિરખ્યા રે - ભાગ ૬ * પરાભક્તિ * બ્રહ્મના સંગે * બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૧ * બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૨ * બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૩ * બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૪ * બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૫ * બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૬ * બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૭ * બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રમુખસ્વામી મહારાજ: ભાગ ૮ * બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ભાગ ૧ * બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ભાગ ૨ * બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ભાગ ૩ * બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ભાગ ૪ * બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ભાગ ૫ * બ્રહ્મસ્વરૂપ યોગીજી મહારાજ: ભાગ ૬ * બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ: ભાગ ૧ * બ્રહ્મસ્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ: ભાગ ૨ * બ્રહ્મસ્વરૂપ શ્રી પ્રાગજી ભક્ત * ભગવાન સ્વામિનારાયણ: ભાગ ૪ * ભગવાન સ્વામિનારાયણ: ભાગ ૫ * યોગીગીતા મર્મ * યોગીજી મહારાજની બોધ કથાઓ * યોગીવાણી * સંજીવની * સત્સંગ સૌરભ: ભાગ ૧ * સ્વભાવવશ સંસાર * સ્વામીની વાતો PLACE YEAR
Go

Type: Keywords Exact phrase