॥ શ્રી સ્વામિનારાયણો વિજયતે ॥
ભગવાન સ્વામિનારાયણનાં
॥ વચનામૃત ॥
Gadhada III-28: Falling from the Path of God
History
This Vachanāmrut is dated Kārtik vad 1 of Samvat 1885. Surā Khāchar asks Shriji Mahārāj, “Even after resolutely forming the conviction of God and the Sant as they truly are, what is the reason for someone suffering a setback?”
His question stems from the following historical account:
The murti-pratishthā of the Gadhadā mandir being readied was determined to be Kārtik sud 12, Samvat 1885. With the eyes set on this date, the effort to have the mandir ready was in full force. Jivā Khāchar kept his microscopic eyes on its construction with a poisonous look. The garbh-gruh of the mandir was ready. Jivā Khāchar sent a message to the king of Bhāvnagar, Vajesinha Bāpu: “Dādā Khāchar is constructing an armory in his darbār. He will be storing gunpowder and weapons. It is worthwhile to err on the side of caution.”
Jivā Khāchar’s message was timed appropriately because, during that time, the Khumāns had turned to plundering. Among the Khumāns, Jogidās Khumān’s raids were most widespread. If the Khumāns and Khāchars collaborated, then they would cause even more trouble. Vajesinha became frightened at this thought. He immediately sent and army of 200 Arabs to halt the construction.
Shriji Mahārāj decided to leave Gadhadā the day prior to the pratishthā; and He actually did leave Gadhadā. After Mahārāj left, the Arabs came from Bhāvnagar and saw that there were no signs of an armory being built; instead it was a mandir. They returned back to Bhāvnagar. Nityānand Swāmi performed the ārti of the murti-pratishthā the next day.
[Bhagwān Swāminārāyan – Part 5/269]
Everyone must have felt some remorse over Shriji Mahārāj having to leave Gadhadā during the murti-pratishthā, the very place He called His own. Indeed, Jivā Khāchar’s malice has crossed the limits. What degree of animosity toward Shriji Mahārāj did he possess such that he dampened the spirits of the murti-pratishthā with such false rumors? At one time in the distant past, Jivā Khāchar held Mahārāj’s hand and brought him to Gadhadā; yet, now he is acting against Maharaj.
Such thoughts must have spun in Surā Khāchar’s mind and sprang from his tongue, “Even after resolutely forming the conviction of God and the Sant as they truly are, what is the reason for someone suffering a setback?”
Hence, this question seems to be naturally connected to this incident.
આ વચનામૃત છે સં. ૧૮૮૫, કાર્તિક વદિ પડવાનું. તેમાં સુરા ખાચર શ્રીજીમહારાજને પૂછે છે, “ભગવાનને તથા સંતને જેવા છે તેવા નિશ્ચયપણે જાણીને પણ કોઈનું અંતર પાછું પડી જાય છે તેનું શું કારણ છે?”
સુરા ખાચરના આ પ્રશ્નનો ઇતિહાસ આ પ્રમાણે મળે છે:
ગઢડામાં તૈયાર થઈ રહેલ મંદિરમાં પ્રતિષ્ઠાનું મુહૂર્ત સં. ૧૮૮૫ની કાર્તિક સુદિ બારશનું નક્કી થયેલું. તેને નજરમાં રાખી મંદિરનિર્માણની ગતિવિધિ પુરજોશમાં ચાલતી હતી. મંદિરના આ કામકાજ પર જીવા ખાચર ઝીણી અને ઝેરીલી નજર રાખી રહેલા. મંદિરના કોઠલા જ્યારે તૈયાર થઈ ગયા તે વખતે જીવા ખાચરે ભાવનગર નરેશ વજેસિંહ બાપુને વાત પહોંચાડી, “દાદા ખાચર તો તેના દરબારમાં કોઠો કરાવે છે. તેમાં દારૂગોળો અને શસ્ત્રો રાખવાનાં છે. એટલે સાવચેતી રાખવા જેવું છે.”
જીવા ખાચરે સમય જોઈને આ સોગઠી મારી હતી. કારણ કે તે વખતે ભાવનગર રાજ્ય સામે ખુમાણો બહારવટે ચડ્યા હતા. તેમાં પણ જોગીદાસ ખુમાણની રંજાડ વધારે હતી. તેમાં ખુમાણોને ખાચરોનો સાથ મળી જાય તો તો ઉપાધિ ઘણી વધી જાય. આમ, જીવા ખાચરની વાતથી વજેસિંહ ખરેખરા ભડકી ગયા. તેઓએ તાબડતોબ બસો આરબોને ગઢડાનું કામ રોકવા મોકલી દીધા.
તેથી શ્રીજીમહારાજે પ્રતિષ્ઠાના આગલા દિવસે જ ગઢડાથી નીકળી જવાનું નક્કી કરી લીધું અને નીકળી પણ ગયા. મહારાજ ગયા બાદ ભાવનગરથી કુમક આવી. પણ તેઓએ જોયું તો અહીં તો શસ્ત્રસરંજામ રાખવાનો કોઠો નહીં પણ મંદિર જ બનેલું. તેથી તે પાછી ફરી ગઈ. બીજે દિવસે નિત્યાનંદ સ્વામીએ પ્રતિષ્ઠાની આરતી ઉતારી.
[ભગવાન સ્વામિનારાયણ - ભાગ ૫/૨૬૯]
આ પ્રસંગથી સૌના મનમાં ખેદ થયો હશે તે સ્વાભાવિક છે કે જે સ્થાનને શ્રીજીમહારાજ પોતાનું માનીને રહ્યા તે જ સ્થાનમાં રચાયેલા મંદિરની પ્રતિષ્ઠા વખતે તે હાજર ન રહી શક્યા! આ અવસરે સૌને થયું હશે કે જીવા ખાચરના દ્વેષે ખરેખર હદ ઓળંગી છે. શ્રીજીમહારાજ વિષે આટલો અસદ્ભાવ કે આવી ખોટી ભંભેરણી કરી પ્રતિષ્ઠાવિધિનો માહોલ વીંખી નાખ્યો! એક સમયે શ્રીજીમહારાજને હાથ ઝાલીને ગઢડામાં લાવનાર જીવા ખાચરે મહારાજ સામે ઓડા લગાવ્યા!
આવા કૈંક વિચારવલયોમાંથી ઘોળાઈને સુરા ખાચરની જીભે પ્રશ્ન ફૂટ્યો છે, “ભગવાનને તથા સંતને જેવા છે તેવા નિશ્ચયપણે જાણીને પણ કોઈનું અંતર પાછું પડી જાય છે તેનું શું કારણ છે?”
ઉપરોક્ત ઘટના બન્યા પછીના અરસામાં પૂછાયેલો આ પ્રશ્ન ઘટના સાથે એકદમ સુસંગત ભાસે છે.