વિશ્રામ ૨૪
ઉપજાતિવૃત્ત
સમો થયો ભોજનનો જ જ્યારે, કૃષ્ણે કર્યું સ્નાન ફરીથિ ત્યારે;
જમ્યા મહારાજ સગાનિ સાથ, આરોગિયા ત્યાં મુખવાસ નાથ. ૧
આરામ કીધો પછિ ઈશ્વરેશે, જાગ્યાથિ પીધું જળ અક્ષરેશે;
પછી ત્રિજો પોર થયો જ જ્યારે, સભા સજી સુંદરશ્યામ ત્યારે. ૨
સંતો તથા સૌ સતસંગિ જેહ, બેઠા પ્રભુને નમિ સર્વ તેહ;
પૂજા કરે કોઇ કૃપાળુ કેરી, ભાવે કરી ભેટ ધરે ઘણેરી. ૩
ચોપાઈ
એક શલુક પગી જેનું નામ, મહુડીયુંપરું તેનું ગામ;
તેણે પોતાના ખેતરમાંય, વેલો કાકડિનો વાવ્યો ત્યાંય. ૪
જ્યારે લાગ્યું તેને ફળ સારું, ભેટ ધરવા પ્રભુને તે ધાર્યું;
થઈ તૈયાર કાકડિ જ્યારે, ચાલ્યો વરતાલે તે લઇ ત્યારે. ૫
વાટમાં થાય એવા વિચાર, કરું આનો તો હું જ આહાર;
વળિ જીવમાં એમ વિચારે, ભેટ કરવિ હરીને જ મારે. ૬
એમ કરતાં પ્રભુ પાસે આવી, કાકડિ ભલિ ભેટ ધરાવી;
જાણિ અંતરજામિએ વાત, બોલ્યા શ્રીમુખથી સાક્ષાત. ૭
સુણો સર્વે તમે સભાજન, લડ્યાં છે આનાં જીવ ને મન;
જુદ્ધ કરતાં એનો જીવ ફાવ્યો, મનને જિતિ કાકડિ લાવ્યો. ૮
પ્રભુએ પગિને પુછ્યું એમ, કહો વાટ વિષે થયું કેમ;
પગિ બોલ્યો પછી શરમાઈ, મેં તો જાણું જે હું જાઉં ખાઈ. ૯
મેઠિ1 કાકડિ છે ભલિ પાચી,2 માટે બાપાને આપવિ હાચી;
એવો વિચાર કરતાં હું આવ્યો, તમ કાજે આ કાકડિ લાવ્યો. ૧૦
સુણિ શ્રીહરિએ હેત લાવી, માટલી બરફીનિ મગાવી;
પગિને પ્રસાદી કરી આપી, વાત વિખ્યાત રહી છે અદ્યાપી. ૧૧
કહે વરણી સુણો નરનાથ, એણે જુદ્ધ કર્યું મનસાથ;
તે તો વાત નથી કાંઈ સેહેલ, મન જીતવું અતિ મુશકેલ. ૧૨
ઉપજાતિવૃત્ત (મન જીતવા વિષે)
સંગ્રામમાં શૂર જનો સિધાવે, તે હામ રાખી રિપુને હઠાવે;
તે કામ તો ભાઈ કરી શકાય, નહીં મનુષ્યે મનને જિતાય. ૧૩
જરૂર જાણો મન સિંહ જેવું, આત્મા તણી ઘાત કરે જ એવું;
તેને જિતે તે નહિ વાત નાની, હારી રહે જ્યાં મુનિ જોગિ જ્ઞાની. ૧૪
જો ધર્મરાજા અતિ બુદ્ધિ જેને, મને રમાડ્યા પણ દ્યૂત તેને;
ધર્મિષ્ઠ બુદ્ધિ પળમાં મટાડી, એવું જ છે આ મન તો અનાડી. ૧૫
ચોરાશિમાં આ મન તો ભમાવે, મુક્તિ પમાડે શુભ પંથ ધાવે;
જેણે અહો આ મન જીતિ લીધું, તો વિશ્વને વશ્ય અવશ્ય કીધું. ૧૬
ધર્માર્થ જો જીવ વિચાર ધારે, પછીથિ પાપી મન જો નિવારે;
તો જીવનો નિશ્ચય જાય નાશી, જ્ઞાની જનો વાત જુઓ તપાશી. ૧૭
ધર્માર્થ જો જીવ કશું લખાવે, લખ્યા પછી જો મન ફેરવાવે;
તો તે લખેલું પણ ભૂંશિ નાંખે, ને દાખલા અન્ય તણા જ દાખે. ૧૮
માતાપિતાએ કદિ ધર્મકામ, આપ્યું લખી ખેતર ગામ ધામ;
પોતે કરેલી સહિ હોય જોય, તોડી જ નાંખે મન તેનું તોય. ૧૯
પગી શલુકે મન જીતિ લીધું, વાર્યું ન માન્યું નિજધાર્યું કીધું;
થયા પ્રભૂ તેથિ પુરા પ્રસન્ન, માટે જ લેવું નિજ જીતિ મન. ૨૦
વર્ણી કહે છે સુણ સુજ્ઞ રાય, કહું હવે ચાલતિ તે કથાય;
સભા વિષે શ્યામ વિરાજમાન, શોભે સુનક્ષત્ર શશી સમાન. ૨૧
સંતો ગવૈયા ગુણગાન ગાવે, વાજિંત્ર નાનાવિધનાં બજાવે;
સંધ્યાનિ વેળા વળિ જ્યાં જણાઈ, ઉભા થઈ આરતિ ધુન્ય ગાઈ. ૨૨
પછી કરી જ્ઞાન વિરાગ વાત, મહાપ્રભૂયે અતિશે અઘાત;
મૂર્તિ વિષે તેજ ઘણું જણાય, જોતાં જનોને સુસમાધિ થાય. ૨૩
કોઈ જનોના મનના વિચાર, મર્મે કહ્યા શ્રીમુખ તેહ ઠાર;
પૂરો જણાવ્યો પ્રભુયે પ્રતાપ, આશ્ચર્ય પામ્યા જન સૌ અમાપ. ૨૪
વીતી ગઈ જામિનિ3 પોર જ્યારે, ત્યારે પધાર્યા પ્રભુજી ઉતારે;
સાથે હતું પાર્ષદ કે વૃંદ, જતાં મુખે મંદ હસે મુકુંદ. ૨૫
બેઠા પ્રભૂ આસનમાં જઈને, રાજી ઘણા આપ રુદે થઈને;
તેડાવિયા સદ્ગુરુઓ મહાંત, બોલ્યા પછી વેણ કૃપાળુ કાંત.4 ૨૬
પ્રભાતથી હોમવિધાન થાશે, તેમાં અમારું મન તો ઠરાશે;
માટે તમે સંઘ સમસ્ત કેરી, સંભાળ લેજો મુનિયો ઘણેરી. ૨૭
કરાવજો ભોજન બ્રાહ્મણાર્થે, પાક ક્રિયા તેમ મુનીજનાર્થે;
આજ્ઞા ચડાવી સુણિ એહ માથે, પછી ગયા સદ્ગુરુ સર્વ સાથે. ૨૮
પોઢ્યા પછી શ્રીપ્રભુજી પલંગે, સેવા સજે વર્ણિ મુકુંદ અંગે;
રાત્રી રહી ત્યાં ઘડિ ચાર જ્યારે, આવ્યા ગવૈયા મળિ સંત ત્યારે. ૨૯
પૂર્વછાયો
આવ્યા ગવૈયા એ સમે, નરપતિ સુણો તેહ નામ;
પ્રેમાનંદમુનિ એક તો, બીજા દેવાનંદ ગુણધામ. ૩૦
રાવળ નાગાજણ ભલો, જેહ જાણે રાગની જાત;
તે ત્રણ મળિ આલપિયો, ભલિ ભાતે રાગ પ્રભાત. ૩૧
ચોપાઈ
જાગો જાગો જગતઆધાર, કર્યું એવું સ્તવન ઉચ્ચાર;
સુણી જાગિયા સુંદરશ્યામ, પ્રેમે કીધા સહુયે પ્રણામ. ૩૨
આવ્યા દર્શને હરિજન સંત, આવ્યા બ્રહ્માદિ દેવ અનંત;
દીનબંધુનાં દર્શન કરી, જાય આપને ઉતારે ફરી. ૩૩
સ્નાન સંધ્યા આદિક નિત્યકર્મ, કર્યું કૃષ્ણે ધરી મન મર્મ;
એક વિપ્ર બોલાવાને આવ્યો, પ્રભુ મંડપ પાસ સિધાવો. ૩૪
કર્યો સામાન સર્વે તૈયાર, વિધિ કરવા હવે નથિ વાર;
મળ્યા છે વિપ્ર વેદિયા સહુ, જુવે છે વાટ આપની બહુ. ૩૫
સુણી શ્રીહરિ તત્પર થયા, વેદધર્મ ઉપર દીસે દયા;
ધર્યું શુદ્ધ પીતાંબર અંગે, ઓઢી શાલ સારી રુડે રંગે. ૩૬
સાથે પાર્ષદ છે શસ્ત્રધારી, મુકુંદાનંદ છે બ્રહ્મચારી;
આવ્યા મંડપ પાસે મુરાર, દીસે જ્યાં રુડું પશ્ચિમ દ્વાર. ૩૭
દીઠા વિપ્ર બેઠા તેહ ઠામ, પ્રભુયે કર્યો સૌને પ્રણામ;
નમ્યા નાથને બ્રાહ્મણ સહુ, રુદે રાજી થયા તેહ બહુ. ૩૮
સારું આસન એક ધરેલ, હીરા માણક મોતિ જડેલ;
તેના ઉપર મન હરનારું, શંખલાદનું5 આસન સારું. ૩૯
જરીયાનનાં ભરત ભરેલાં, ફુમતાં રુડાં ફરતાં ધરેલાં;
બેઠા તે પર દેવ મુરારી, સ્વસ્વરૂપ અંતર માંહિ ધારી. ૪૦
જળપાત્ર જવાહિરવાળૂં,6 પંચપાત્ર છે પાસે રુપાળૂં;
આચમન કર્યું શ્રીઘનશ્યામે, પ્રાણાયામ કર્યો તેહ ઠામે. ૪૧
દેવ લક્ષ્મિનારાયણ આદિ, સૌનું કારણ આપે અનાદી;
તેનાં નામ કરીને ઉચ્ચાર, નાથે કીધા તહાં નમસ્કાર. ૪૨
પછી સંકલ્પ કરવાને કાજે, લીધું અંજલિ જળ મહારાજે;
માંહી કુંકુમ અક્ષત ધારી, દેશ કાળ પ્રવર્તી ઉચ્ચારી. ૪૩
તિથિ વાર નક્ષત્ર ને યોગ, કહી કર્ણ તણો તે સંજોગ;
કહ્યો કાર્તિક માસ ઉદાર, શુદિ અષ્ટમિ ને શનિવાર. ૪૪
જે જે રાશિ હતા ગ્રહ જેહ, કર્યું સર્વ ઉચ્ચારણ તેહ;
પછી બોલ્યા વળી મહારાજ, સર્વ જીવના કલ્યાણ કાજ. ૪૫
ગ્રહયજ્ઞ ને દેવપ્રતિષ્ઠા, કરું છું ફળદાયિ અભીષ્ટા;7
એમ કહિ જળ ધરણીયે ધર્યું, પછી ગણપતિ પૂજન કર્યું. ૪૬
ચારે વેદના વિપ્રોયે મળી, સ્વસ્તિવાચન ત્યાં કર્યું વળી;
ભણી વેદનો મંત્ર પ્રત્યેક, કર્યો શ્રીહરિશિર અભિષેક. ૪૭
નાંદીશ્રાદ્ધે પિતૃને રિઝાવ્યા, પછી વરુણીમાં વિપ્ર વરાવ્યા;
કૃપાશંકર જે વિદ્વાન, તેનું વરુણ8 કર્યું બ્રહ્મસ્થાન. ૪૮
ભલા બ્રાહ્મણ જે હરિભાઈ, કીધા આચાર્ય તે યજ્ઞમાંઈ;
નામે છે પુરુષોત્તમ જેહ, વર્યા ગણપતિને સ્થળે તેહ. ૪૯
એ તો સૌ ઉમરેઠ નિવાસી, વિપ્ર પ્રગટ પ્રભુના ઉપાસી;
મુમધા ગામના રહેનાર, કર્યા ઋત્વિજ બ્રાહ્મણ ચાર. ૫૦
એક ઈશ્વર ને ઉદેરામ, વિષ્ણુ દત્ત તો બે જણ નામ;
પછી આઠ કર્યા દ્વારપાળ, તેનાં નામ કહું તતકાળ. ૫૧
ઘેલાભાઈ તથા શુભ રાય, ઋગવેદિ પુરવ દિશમાંય;
યજુર્વેદિ બે દક્ષિણ દ્વારે, કરી વરુણ બેસારિયા ત્યારે. ૫૨
લક્ષ્મીનાથના સંતાન બેય, જેઓ આમોદ માંહિ રહેય;
રામનાથ તથા કાશિનાથ, બેઠા પારાયણે બેય સાથ. ૫૩
સામવેદિ બે પશ્ચિમ દ્વારે, બેસાર્યા દ્વિજ ધર્મદુલારે;
વાસી શ્રીપુર હીમતરામ, નાતે નાગર સદ્ગુણધામ. ૫૪
વઢવાણવાસી ડાહ્યાભાઈ, જેની વિદ્યા ભલી વખણાઈ;
ભણે સૂક્ત9 તે સમય પ્રમાણે, જ્યાં જે ભણવું તે તો તેહ જાણે. ૫૫
જ્યારે મંડપ પૂજન થાય, ભલું ભારંડ સામ ભણાય;
કહે ભૂપ અહો બ્રહ્મચારી, ડાહ્યાભાઈ કિયા કહો ધારી. ૫૬
બ્રહ્મચારિ કહે કહું નામ, જેના પુત્ર છે દલપતરામ;
કવિ છે કાળીદાસ સમાન, સરકારે દીધું મોટું માન. ૫૭
અમદાવાદના છે નિવાસી, પોતે પ્રગટ પ્રભુના ઉપાસી;
વદે ભૂપ હે વર્ણિ સુજાણ, ખરા મુજને પડી ઓળખાણ. ૫૮
કહે વર્ણિ ઉત્તર દિશ દ્વારે, બેઠા વિપ્ર અથર્વણિ ત્યારે;
અંબારામ અને આશારામ, બોરસદ માંહિ જેહનું ધામ. ૨૯
કર્યા વરુણ સભાસદ ધારી, તેનાં નામ કહું છું સંભારી;
વટપત્તનમાં જેનું ધામ, શાસ્ત્રી નામ જેનું શોભારામ. ૬૦
બીજા શાસ્ત્રી ભલા દયાનાથ, બેઠા તે પણ તેહની સાથ;
કહે રાજા મને સમજાવો, દયાનાથ કિયા તે સુણાવો. ૬૧
કહે વર્ણિ સુણો નરનાથ, જેના સુત થયા ત્ર્યંબકનાથ;
ન્યાયશાસ્ત્ર જાણે ભલિવીધ, સતસંગમાં પણ તે પ્રસિદ્ધ. ૬૨
જેનું નામ પરમ પ્રખ્યાત, દેશોદેશ જાણે જનજાત;
બદરીનાથ તેના નંદન, તેને પણ ઓળખે સહુ જન. ૬૩
ન્યાયશાસ્ત્ર વ્યાકરણ એ બે છે, જેને જિહ્વાગ્ર તે તો રહે છે;
કહે ભૂપ હું સત્ય કહું છું, બદરીનાથને ઓળખું છું. ૬૪
વળી વર્ણિ બોલ્યા તેહ ઠામ, સભાસદ અન્યનાં કહું નામ;
ભટ આમોદના દીનાનાથ, લક્ષ્મીનાથ ને બે ભોળાનાથ. ૬૫
ગણપતરામ સેવકરામ, જાણો તે બેય શાસ્ત્રીનાં નામ;
રઘુનાથ તે ધર્મજ કેરા, સહુ તે વિદવાન ઘણેરા. ૬૬
શાસ્ત્રી રણછોડ પીજનિવાસી, સર્વે પ્રગટ પ્રભુના ઉપાસી;
દયારામ ડભાણના જોશી, શમ દમ ગુણવાન સંતોષી. ૬૭
કેરિયાવિના ગોવિંદરામ, કહ્યાં દશ તે સભાસદ નામ;
જપ હોમ નિમિત્ત વર્યા જેહ, સંભળાવું હવે કહિ તેહ. ૬૮
અમદાવાદના ભટ ઘેલા, નથુ ભટ પણ સાથે રહેલા;
હરિશંકર ગણપતરામ, હવે વટપુરનાં કહું નામ. ૬૯
રામચંદ્ર તથા નાનાભાઈ, હરિચંદ્ર અને બાપુભાઈ;
લક્ષ્મીરામ તથા જેઠારામ, ધનેશ્વર ને સદાશિવ નામ. ૭૦
વ્રજજીવન વિપ્ર ખુશાલ, જેને વાલા બહુ વૃષલાલ;
કૃષ્ણરામ જે શાસ્ત્રિ ગણાય, રૈક્વજ્ઞાતિ ભલા વખણાય. ૭૧
પ્રભાશંકર કૃષ્ણના દાસ, પિપળાવ્ય વિષે જેનો વાસ;
તુળજારામ માયડીના, હતા તે સર્વ ભક્ત હરીના. ૭૨
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
અવનિ ઉપર વેદધર્મ જેહ, પ્રભુ જનમ્યા દૃઢ થાપવા જ તેહ;
સહુ નિજજનને કરી બતાવે, જનમન જેથિ પ્રતીતિ પૂર્ણ આવે. ૭૩
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે અષ્ટમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીલક્ષ્મીનારાયણ-પ્રતિષ્ઠાંગેબ્રાહ્મણોનાં વરણાર્ચનાદિનિરૂપણનામ ચતુર્વિંશતિતમો વિશ્રામઃ ॥૨૪॥