વિશ્રામ ૫૦
પૂર્વછાયો
ગઢપુરથી નાજો જોગિયો, લેવા શ્રીહરિની સંભાળ;
જતાં વિત્યા ત્રણ વાટમાં, આવ્યા ચોથે દિવસ વરતાલ. ૧
ચોપાઈ
વરતાલના પાદરમાંય, મુકુંદાનંદજી મળ્યા ત્યાંય;
તે જતા હતા મજ્જન કાજ, નમી પુછવું અહી વર્ણિરાજ. ૨
કહો ક્યાં છે શ્રીધર્મકુમાર, સુણી વર્ણિએ કીધો ઉચ્ચાર;
મને પૂછશો નહિ તેહ વાત, ભલા થૈને ચાલ્યા જાઓ ભ્રાત. ૩
કહી એમ ચાલ્યા ગયા જ્યારે, નાજે ભક્તે વિચારિયું ત્યારે;
મુકુંદાનંદથી હરિરાય, ક્યાંઈ જુદો પડીને ન જાય. ૪
જેમ દેહ ને દેહની છાય, તેમ શ્રીહરિને વર્ણિરાય;
કદી જાય નહિ જુદે સ્થાન, માટે છે આ સ્થળે ભગવાન. ૫
રામદાસની પર્ણકુટીએ, પુછ્યું જૈને તે નાજે જોગીએ;
તેણે કાન આડા હાથ ધર્યા, નાજો જોગિયો ત્યાં થકી ફર્યા. ૬
પગી જોબનને ઘેર ગયા, જવા મેડીએ તત્પર થયા;
એક ભક્ત હતો એહ સ્થાન, તેણે કાઢ્યા કરી અપમાન. ૭
ગામમાં વિચરી ઘણે ઠાર, પૂછ્યા શ્રીહરિના સમાચાર;
પણ ક્યાંઈ ખબર નવ પડી, ત્યારે મનમાં વિચાર્યું તે ઘડી. ૮
હવે તો કોઈને ઘેર જઈ, રહું તેહનો કિંકર થઈ;
ઘણા દિવસ તપાસીશ જ્યારે, શ્યામની સૂધ પામીશ ત્યારે. ૯
જાણ્યા એક પગી જગમાલ, તેને ઘેર ગયા તતકાળ;
કહ્યું ચાકર રાખો તો રહું, અન્ન ને વસ્ત્ર કેવળ લખું. ૧૦
જગમાલે કહ્યું તેહ ઠામ, કહો શું કરી જાણો છો કામ;
નાજો ભક્ત કહે શું વખાણું, આટલાં કામ હું કરી જાણું. ૧૧
શાર્દૂલવિક્રીડિત
ઘોડાં ઉન્મત્ત હોય તોય વશ તો હું તર્ત તેને કરું,
આવે શત્રુ અનેક તોય લડતાં પાછી ન પાની ધરું;
ચોકી રાત્રિ દિને કરું પણ મને નિદ્રા નથી આવતી,
સ્વેચ્છા માસ સુધી જ ચાકરિ કરું ઝાઝી નથી ફાવતી. ૧૨
ચોપાઈ
એવી સાંભળીને હુશિયારી, રાખ્યા ઘોડાં સુધારવા ભારી;
ઘોડાંને ખેલવે ભલી ભાતે, જાગી ચોકી કરે વળી રાતે. ૧૩
પગી જોબનની મેડીમાંય, કોણ આવે અને કોણ જાય;
તેની રાખે ખબર દિન રાત, પૂછે બહુ જનને વળી વાત. ૧૪
એમ કરતાં ઘણા દિન ગયા, પ્રભુ તોય પ્રસિદ્ધ ન થયા;
પણ જાણિ લીધું કોઈ પેર, પ્રભુ છે પગી જોબન ઘેર. ૧૫
નાજે ભક્તે વિચારિયું ચિત્તે, લઈ જાઉં પ્રભુને શી રીતે;
રાતે ઉપાડીને લઈ જાઉં, તો હું ચાહન1 ચોર ગણાઉં. ૧૬
કરી જોર પેસું એના ઘરમાં, યુદ્ધ થાય તો આ અવસરમાં;
એક દિવસ પગી જગમાલે, કહ્યું વચન વિશેષ વહાલે. ૧૭
પગી જોબનને ઘેર જાઓ, મેડી ઉપર જૈ ભેળા થાઓ;
કહો મારા કહીને પ્રણામ, આંહિ આવો તમારું છે કામ. ૧૮
નાજો ભક્ત સુણી રાજી થયા, પગી જોબનને ઘેર ગયા;
મેડીએ ચડવા માંડ્યું ધાઈ, આવ્યા રોકવા કરીમભાઈ. ૧૯
નાજો ભક્ત કહે કોણ તું છું, જગમાલનો ચાકર હું છું;
જતાં કોણ મને અટકાવે, કરું યુદ્ધ આડો કોઈ આવે. ૨૦
શ્રીજીએ સાંભળી તકરાર, થયા પોતે પ્રસિદ્ધ તે વાર;
નાજાભક્તને પાસે બોલાવ્યા, કહ્યું ક્યારે તમે આંહીં આવ્યા. ૨૧
ગઢપુરના કહો સમાચાર, સુખી છે નૃપનો પરિવાર;
નાજોભક્ત કહે શિર નામી, સર્વ જાણો છો અંતરજામી. ૨૨
તોય પૂછો છો શ્રીજગદીશ, ત્યારે વાત જથાર્થ2 કહીશ;
થયા છો આપ દૂરનિવાસી, દુર્ગપુરના જનો છે ઉદાસી. ૨૩
વૈતાલીય: (કરુણાસવર્ણન)
ઘનશ્યામ તમે સુજાણ છો, જન કેરા પ્રિય જેમ પ્રાણ છો;
પ્રભુ જે દિન દૂર જૈ રહ્યા, જન સૌ જીવ વિના તહાં થયા. ૨૪
અતિ પ્રીત કરી અહો હરી, મનવૃત્તી જનની હરી ખરી;
પછી ત્યાગ કરી ખસી જવું, ન ઘટે નાથ દયા વિના થવું. ૨૫
જળથી દૂર મત્સ્ય જો પડે, અતિ પીડા થકી તેહ તર્ફડે;
ગઢપૂરનિવાસી જે સહુ, દુઃખિ છે નાથ વિજોગથી બહુ. ૨૬
જનવલ્લભ ક્યાં જઈ વસ્યા, નથિ સંદેશ તહાં મળ્યા કશા;
પ્રભુ પત્ર નહીં લખાવિયો, અતિશે કેમ અભાવ આવિયો. ૨૭
મળશે કહિં પ્રાણના પતી, નથિ એકે દિશ કોઈ સૂજતી;
જન સૌ મનમાં મુંઝાય છે, દૃગ આંસુ વહિયાં જ જાય છે. ૨૮
હરિ હે હરિ હે હરિ કહે, દિન ને રાત્રિ ઉદાસ સૌ રહે;
પ્રભુને મળવાની આશથી, તન રાખે ન જિવે નિરાશથી. ૨૯
જન કોઈ અરણ્યકૂપમાં, ધરિને જાય જ એવી ઊપમા;
પ્રભુજી તમને કહે સહુ, વળતી વાત વિશેષ શી કહું. ૩૦
વિરહાગ્નિ દિલે વધ્યો અતી, સુખ કે શાંતિ કદી થતી નથી;
અતિ તે દુઃખ શી રિતે સહે, મરવાનું મનમાં સદા ચહે. ૩૧
પ્રભુ જે દિનથી દુરે ગયા, દુખિયાં છે લલિતા તથા જયા;
જળ અન્ન દિધાં અરે તજી, પણ છે પ્રાણ શરીરમાં હજી. ૩૨
નથિ લોહિ શરીરમાં રહ્યું, ત્વક3 અસ્થી તન પાંજરું થયું;
દિલમાં જરિ જો દયા ધરો, સુખદાતા ગઢપૂર સંચરો. ૩૩
ચોપાઈ
વાલે વચન એવાં સુણ્યાં જ્યારે, આંખ્યમાંથી વહ્યાં આંસુ ત્યારે;
કહ્યું બંધ રાખો એહ વાત, સુણી સહન થતી નથી ભ્રાત. ૩૪
મને વાલા છે ગઢપુરવાસી, પણ જોવાને પ્રેમ તપાશી;
આંહિ ગુપ્ત રહ્યો છું હું આવી, સ્થિતિ તેની તમે સંભળાવી. ૩૫
પ્રેમ તેઓના મનમાં છે જેવો, મારો પ્રેમ તેના પર તેવો;
તેઓ અર્થે મેં અવતાર ધર્યો, સદા વાસ મેં ત્યાં આવી કર્યો. ૩૬
કરે ભજન જે ભાવથી મારું, તેને હું કદિએ ન વિસારું;
પછી શ્રીજીએ પત્ર મગાવ્યો, લખાવી ગઢપુર મોકલાવ્યો. ૩૭
તેમાં સર્વ લખ્યા સમાચાર, વળી એમ લખાવ્યું તે વાર;
ધર્મપુર જવા ધાર્યું છે અમે, માટે તૈયાર થૈ રહો તમે. ૩૮
બિજો પત્ર મોકલિએ જ્યારે, ધર્મપુર તમે આવજો ત્યારે;
દુર્ગપુર મોકલ્યો એવો પત્ર, તેથી શાંતિ થઈ કાંઈ તત્ર. ૩૯
ત્યાં તો આવ્યા ડભાણના દાસ, કહ્યું ચાલો અમારે નિવાસ;
તેની જોઈ અતિ ઘણી તાણ, દીનબંધુ પધાર્યા ડભાણ. ૪૦
તેના પૂર્ણ મનોરથ કરી, વરતાલ આવ્યા વાલો ફરી;
થયા પોતે પ્રસિદ્ધ પરેશ, એવી વાત ચાલી દેશોદેશ. ૪૧
તેથી સત્સંગિયો તથા સંત, આવે દર્શન કરવા અનંત;
રામદાસની ઝુંપડી પાસ, સભા નિત્ય સજે અવિનાશ. ૪૨
સાધુ ઉતારામાં ન સમાય, આમલે તે ઉતરવાને જાય;
એવું દેખી બોલ્યા સુખદાઈ, રામદાસ સુણો તમે ભાઈ. ૪૩
મને વરતાલમાં બહુ ગમે, માટે આવું છું હું બહુ સમે;
થાય છે સભા આમલા પાસ, આંહિ તો પડે છે સંકડાશ. ૪૪
સાધુ ગામમાં પણ ઉતરે છે, બહુ અડચણ તેથી પડે છે;
માટે જગ્યા વિશાળ જો થાય, ઉપજે સુખ સૌને સદાય. ૪૫
એવી વાત સુણી રામદાસે, તેડ્યા સર્વ પટેલોને પાસે;
બાપુજી તથા રણછોડદાસ, ભાઇબા પ્રભુના ભલા દાસ. ૪૬
ધોરીભાઈ અને જીવાભાઈ, દલાભાઈ ને શામળભાઈ;
નરસી ને નરોત્તમદાસ, લાલદાસ ને ભાઈજીદાસ. ૪૭
જોરાભાઈ તથા ગલાભાઈ, પ્રભુદાસ તથા દલાભાઈ;
વસનદાસ ને રાયજીદાસ, શવદાસ નારાયણદાસ. ૪૮
પગી જોબન સુંદર પગી, એહ આદિક આવ્યા ઉમંગી;
દરિયા જેવા દિલના ઉદાર, રાજા કર્ણ જેવા તો દાતાર. ૪૯
કર્યા પ્રેમે પ્રભુને પ્રણામ, બેઠા સ્થિર થઈને તેહ ઠામ;
રામદાસે તે વાત સુણાવી, સુણી સર્વ જનોને તે ભાવી. ૫૦
વાણી બોલ્યા પટેલો વિચારી, આંહિ જગ્યા ઘણી છે અમારી;
અમે તન મન ધન સોંપ્યાં તમને, હવે પૂછવાનું શું છે અમને. ૫૧
જગ્યા જેટલી જોઈએ આજ, સુખે રાખો શ્રીજીમહારાજ;
ધન્ય ભાગ્ય અમારું ગણાશે, આંહિ ભજન પ્રભુજીનું થાશે. ૫૨
પુત્ર પૌત્ર આદિક જે અમારા, સતસંગી રહેશે તે સારા;
આખા કુળનો થાશે ઉદ્ધાર, અહો ભાગ્ય અમારાં અપાર. ૫૩
પછી જગ્યાનો લેખ કરીને, હેતે હાથમાં આપ્યો હરિને;
પ્રભુજી થયા તેથી પ્રસન્ન, કહ્યું ધન્ય તમે હરિજન. ૫૪
પછી વાલાએ ચિત્ત વિચારી, ધર્મપુર જવા કીધી તૈયારી;
રામદાસને કહે વૃષલાલ, અમે ચાલશું આંહિથી કાલ. ૫૫
ધર્મપુર જવા ધાર્યું છે અમે, રહેજો વરતાલમાં તમે;
મુક્તાનંદાદિ હોય જે ગામ, તેને તેડાવી લેજો આ ઠામ. ૫૬
સૌને મોકલજો ધર્મપુર, ત્યાં છે તેઓનું કામ જરૂર;
શ્યામે સાથે લીધા જેહ જન, કહું તેહનાં નામ પાવન. ૫૭
નાજો જોગિયો કરીમભાઈ, ભગુજી આદિ આવિયા ચાઈ;
પગી જોબન સુંદર તખો, જુસજી પણ તેહ સરખો. ૫૮
પગી બેચરને પગી ખોડો, ગલો પણ પગી ગુણમાં ન થોડો;
પગી ભક્ત ભવાન છે જેવા, બામણોલીના આસજી એવા. ૫૯
એહ આદિ પગી શૂરવીર, લીધા સંઘાથે શ્યામશરીર;
થોડા સંત તથા બ્રહ્મચારી, સાથે લૈ વિચર્યા સુખકારી. ૬૦
પુષ્પિતાગ્રાવૃત્ત
વૃતપુર થકિ ભક્તિધર્મલાલ, ધરમપુરી પ્રતિ ચાલિયા દયાળ;
અજર અમર એક ઇષ્ટ એહ, શુભ સરવેનું કરો સદૈવ તેહ. ૬૧
ઇતિ શ્રીવિહારિલાલજીઆચાર્યવિરચિતે હરિલીલામૃતે સપ્તમકલશે
અચિંત્યાનંદવર્ણીન્દ્ર-અભયસિંહનૃપસંવાદે
શ્રીહરિવૃત્તાલયપુરાત્-ધર્મપુરપ્રતિવિચરણનામ પંચાશત્તમો વિશ્રામઃ ॥૫૦॥